یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 91

او باشد و هاشمین کسانی‌اند که از اولاد هاشم باشند از جانب پدر و طالبین کسانی‌اند که اولاد ابی طالب ع باشند و علویین انکه از اولاد امیر المؤمنین ع باشند از جانب پدر و مرد و زن برابر باشند مادام که تفضیل ننهند و جیران یعنی همسایه کسی را گویند که عرفا همسایه گویند و بعضی گویند کسی است که در پهلوی خانه واقف باشد تا بچهل گز و بعضی گویند تا بچهل خانه و وقف بر اقرب او اولی بمیراث بود و سبیل اللّه هر چیزیست که موجب تقرّب بخدا شود و بعضی گفته‌اند که انجهاد است و سبیل الثّواب فقرا و مساکین‌اند ابتدا از خویشان و سبیل الخیر فقرا و مساکین و ابن السّبیل و غارمون و مکاتبون و فقها و مجتهدان‌اند و یا کسیکه حاصل کرده پاره از علم فقه و متفقه طلبه علم‌اند مادام که در تحصیل باشند و اگر بر مصلحت وقف کند پس رسم و اثر ان مصلحت باطل گردد صرف کنند در وجوه بر مثلا وقف کنند بر مسجد دهی و انمسجد و ده بایر و عاطل و خراب گردد وقف انرا در وجوه بر صرف نمایند و اگر مسجد یا ده خراب شود عرصه انملک واقف نگردد و اگر مدرسه را وقف کند از برای طائفه معینه و یا علم معین و مباح باشد لازم گردد و همچنین جائز است تخصیص مقبره از قومی و امّا در تخصیص مسجد بقومی خلاف است‌

فصل‌

در احکام ان وقف چون تمام شود از ملکیت واقف بیرون رود و جائز نیست او را رجوع از انخواه انکه حاکمی بوقفیت ان حکم کرده باشد یا نه پس اگر وقف بر معین باشد ملک موقوف علیه شود و بعضی گفته‌اند که باقی میماند بر ملک واقف و اگر بر جهة عام باشد اقرب انست که ملک خدای تعالی است زیرا که ملک مسجد و رباط مثلا نمیتواند بود و امّا حاصل و منافع وقف بلا خلاف ملک موقوف علیه است و اگر وقف کند غلامی را و بعد از ان ازاد نماید ازادی باطل باشد و همچنین باطل باشد اگر موقوف علیه ازاد کند و اگر چه گوئیم که ملک اوست بجهة انکه حق دیگران باطل میگردد و نفقه عبد موقوف بر موقوف علیه است و کسب او تعلق بموقوف علیه دارد و اگر وقف کند بر فقرا بر جماعتی که در انشهر حاضر باشند صرف شود و واجب نیست همه را فرا رسیدن و جائز نیست موقوف علیه را وطی کردن کنیز موقوفه و برو لازم شود از عوض بضع و قیمت ولد حصّه شریکان و اگر شریک نداشته باشد برو حدی نباشد و ولد در هر دو صورت حر است و جائز است تزویج کنیز مذکوره و مهر از ان موقوف علیه موجود باشد و جائز نیست بیع وقف مگر انکه از خراب شدن ان ترسد یا خلاف ارباب که مودی بفساد شود و بعضی گفته‌اند که چون موقوف علیه را احتیاج سخت باشد جائز است فروختن و جائز نیست تغیر شرط واقف چون ممکن باشد و اگر وقف کند بر اولاد اولاد خود اولاد پسران و دختران از مرد و زن برابر باشند در ان چون تفصیل نکند و اگر گوید هر که منسوب بمن باشد اولاد بنات داخل نباشند و اگر گوید وقف کردم بر اولاد خود اولاد اولاد داخل نباشد و اگر گوید وقف کردم بر اولاد خود و اولاد اولاد مخصوص بهر دو باشد اولاد اولاد اولاد داخل نباشند و اگر خانه موقوف خراب شود عرصه‌اش از وقف بیرون نرود و اگر بطن اوّل باجارت دهند پس منقرض کردند اجاره باطل گردد و اگر متولّی اجاره دهد از برای مصلحت وقف بموت او و موت موقوف علیهم باطل نشود و اگر در اجاره غبنی باشد فسخ کند و اگر بعد از عقد زیاده کنند بی غبن فسخ نباشد

کتاب دین و توابع آن‌

امّا دین و در انمقدّمه‌ایست و مقصدی‌

مقدّمه‌

مراد از دین قرض است و قرض ستدن مکروه است مگر که حاجتی باشد و