‌رساله توضیح‌المسائل با اضافات فراوان و استفتاءات جدید جلد 3 صفحه 358

را برای افراد کمتر از 18 سال إعمال نمایند، که در آن سیستم عمدتاً از نظام جایگزین استفاده می‌شود. به نظر حضرتعالی با توجّه به وسعت اختیارات قضات، خصوصاً در تعزیرات، آیا می‌توان نظام دادرسی ویژه‌ای برای آنان ترتیب داد که در موارد تعزیراتی از یک نظام جایگزینی که در ترمیم شخصیّت آسیب دیدۀ آنها مؤثّر است، استفاده نمود؟ مثلًا به توبیخ شفاهی اکتفا نمود، یا متّهم را به یک مؤسّسۀ تخصّصی، یا مربّیان اجتماعی که برای این منظور در نظر گرفته شده، فرستاد. یا به یک مؤسّسه پزشکی تربیتی بر اساس توصیۀ یک پزشک واجد شرایط برای انجام تربیت صحیح فرستاد، یا صرفاً به جریمۀ نقدی اکتفا کرد، یا کار اجباری بدون حقوق به نفع مؤسّسات و انجمن‌های حقوقی عمومی زیر نظر و مراقبت قاضی محکوم کرد.

یا به هر شیوۀ جدیدی که در ساختار شخصیّتی آنان نقش مؤثّری داشته باشد و حالت بازدارندگی خود را نیز حفظ کند، محکوم کرد؟

جواب: کودکان هنگامی که به سنّ بلوغ شرعی می‌رسند، مشمول احکام اسلام هستند. مگر این که عدم رشد آنها ثابت شود؛ در این صورت در مسائلی که رشد در آن معتبر است، مشمول احکام نمی‌باشند. ولی با توجّه به این که غالباً در نوجوانان زیر هجده سال عوامل مخفّفه وجود دارد، در تعزیرات می‌توان تخفیفات قابل ملاحظه‌ای به آنها داد، و اگر انتقال آنها به زندانهای عمومی دارای خطرات اخلاقی باشد، حکومت اسلامی موظّف است جایگاه خاصّی برای آنها در نظر بگیرد، یا شکل تعزیرات را دربارۀ آنها عوض کند.

سؤال 1011- در مواردی که مُجرم به سنّ بلوغ شرعی رسیده، ولی ثابت شود که:

اوّلًا: تشخیص وی خام و ناکافی بوده است.

ثانیاً: ارتکاب جرم او یک اقدام کیفری جدّی عامدانه و آگاهانه نبوده است.

ثالثاً: با توجّه به اوضاع و احوال شخصی و خانوادگی، قصد مجرمانه‌ای از او در ارتکاب عمل به اثبات نرسیده است. آیا در این صورت فرد متّهم دارای مسئولیّت کیفری است، و باید به مجازات مقرّر برسد؟

جواب: در صورتی که وضع او طوری باشد که عنوان عمد بر آن صادق نباشد،