امر به معروف و نهی از منکر در آیینه فتوا صفحه 123

به سراغ درجه بعد از آن رفت، در خود هر یک از مراتب نیز مراحلی است که باید به حداقل آنها اکتفا نمود و در صورت احتمال حاصل شدن غرض در مرحله پایین تر، نمی توان به مرحله بعدی پرداخت.

مثلاً چنانچه با بستن چشم می توان امر به معروف یا نهی از منکر کرد و طرف مقابل دست از گناه خود بر می دارد، باید به همان اکتفا کرد و حرام است سراغ مرحله بالاتر برود؛ زیرا تمام واکنشهای رفتاری از نوع ایذاء می باشد، به خصوص که عاصی به حسب شرایط روحی یا زمانی و مکانی طوری باشد که زود متأثر شود و به او بر بخورد.(1)

4. تخفیف گناه و واکنش رفتاری

چنانچه در واکنش رفتاری با پرداختن به یک مرحله، گنهکار معصیت خود را تخفیف می دهد (کم می کند)، در حالی که مرتبه دوم امر به معروف و نهی از منکر هیچ تأثیری نمی گذارد، باید به همان مرحله پایین تر اکتفا نمود.

مثلاً اگر اعراض و قهر کردن از گنهکار موجب می شود که او گناه خود را کم تر نماید، در حالی که تذکر زبانی و غیر آن - که در مرتبه بعدی قرار دارد - در عاصی تأثیرگذار نیست، بر تمام مردم واجب است که از همین روش استفاده