امر به معروف و نهی از منکر در آیینه فتوا صفحه 124

نموده، با معصیت کار قطع ارتباط کنند تا وی گناه خود را تقلیل دهد.(1)

واکنش زبانی

اشاره

چنانچه در امر به معروف و نهی از منکر، واکنش رفتاری تأثیر نداشته باشد، نوبت به مرتبه امر و نهی لسانی می رسد. در این زمینه به نکات زیر اشاره می گردد:

1. یأس از مرتبه اول

چنانچه با مرحله واکنش رفتاری غرض - که همان انجام واجب و ترک حرام باشد - حاصل شود، نوبت به مرحله امر و نهی لسانی نمی رسد؛ ولی اگر از مرحله قبل نتیجه ای پدیدار نگردد یا انسان بداند که از مرتبه اول مقصود حاصل نمی شود، واجب است به مرحله دوم منتقل گردد که همان تذکر لسانی است (البته در صورتی که احتمال تأثیر این مرحله را بدهد).(2)

2. امر و نهی

در مقام امر به معروف و نهی از منکر باید امر و نهی صورت گیرد. توضیح مطلب این است که گرچه اصطلاح امر و نهی به نظر برخی از ادیبان یا اصولیون آن گاه به کار برده می شود که مقام امر کننده بالاتر از مأمور باشد؛ ولی فقها فرموده اند: در امر به معروف و نهی از منکر این سخنان مطرح نیست؛ یعنی لازم نیست جایگاه آمر به معروف یا ناهی از منکر بالاتر از مأمور باشد تا