امر به معروف و نهی از منکر در آیینه فتوا صفحه 126

3. سلسله مراتب

در مرتبه تذکر لسانی نیز سلسله مراتبی وجود دارد که از تقاضا و خواهش، یا نصیحت شروع می شود تا تندی و تهدید. مثلاً چنانچه آمر یا ناهی بداند یا احتمال دهد که با زبان نرم و موعظه یا ارشاد، مطلوب حاصل می شود، باید به همان بسنده کند و تعدّی از آن حرام است.(1)

قرآن در این مورد می فرماید: )فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی((2)؛ «با او با زبان نرم سخن گویید، باشد که متذکر گردد.»

4. تحکّم

چنانچه در مرحله تذکر لسانی، زبان نرم مؤثر واقع نشد یا انسان یقین کند که زبان نرم و تقاضا تأثیری ندارد، باید به حالت دیگر که تحکّم و دستور دادن است، منتقل شود. البته در این قسمت نیز باید درجه به درجه پیش رفت و سلسله مراتب را مراعات کرد؛ زیرا تحکّم نیز به نوبه خود مراتب متعددی دارد. بنابراین، اگر با تحکم و دستور در مرحله پایین تر معروف انجام و منکر ترک گردد، نباید به سراغ درجه بالاتر رفت، به خصوص اگر شرایط طوری باشد که فاعل معصیت مورد هتک قرار می گیرد.(3)

1- تحریر الوسیله، ج 1، ص 478: «لو احتمل حصول المطلوب بالوعظ و الإرشاد و القول اللیّن یجب ذلک، و لا یجوز التعدی عنه.»
2- طه/ 44.
3- تحریر الوسیله، ج 1، ص 478: «لو علم عدم تأثیر ما ذکر انتقل إلی التحکم بالأمر و النهی و یجب أن یکون من الأیسر فی القول إلی الأیسر مع احتمال التأثیر و لا یجوز التعدی سیما إذا کان المورد ممّا یهتک الفاعل بقوله.»