بیست و پنج رساله فارسی صفحه 114

عمر زائر غیر محسوب و از جمله ایام عمر او نبوده باشد باید که در این سه صورت که ذکر نمودیم عمر زائد در ابتدای سفر و در هنگام انشای زیارت به اتمام رسیده باشد، و در آن وقت لاجرم وفات نماید.

و جواب از این اشکال به چند وجه می توان گفت:

اول: آن که گوئیم: ممکن است که وقوع این ثمره چهارم که در این حدیث مذکور است در حق بعضی از زائران باشد، و همه ایشان این حالت نداشته باشند. و توضیح این جواب موقوف است بر بیان دو مقدمه:

مقدمه اول آن که حق تعالی در قرآن فرموده است

«لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَهٌ» (1)

یعنی: از برای آن گروه که اعمال نیک می کنند جزای حسنا هست و زیاده.

و در حدیث وارد شده است که مراد از جزای حسنا بهشت است، و از زیاده آن چیزی که حق تعالی در دنیا به ایشان عطا می فرماید از خیرات و برکات دنیا (2).

و از اینجا است که علما حکم کلی کرده اند که هر عبادتی دو ثمره دارد.

اول: ثمره اخروی که غایت عمده آن عبادت است، و آن