بیست و پنج رساله فارسی صفحه 487

قرار کنند که بدهند و خواه نکنند، مشهور آن است که جایز است.

و جزیه به وجود آن بالغ و عاقل می باشد، و از اطفال نا بالغ جزیه نمی گیرند، و بر دیوانه که همیشه دیوانه باشد جزیه نیست، و بر زنان جزیه نمی باشد.

و مشهور آن است که بر مردان پیر و کور و مزمن که حرکت نتوانند کرد جزیه می باشد. و در غلام خلاف است، و مشهور آن است که جزیه بر او هست، و از آقای او می گیرند جزیه او را.

و ایضا مشهور میان علما آن است که از فقیر و پریشان جزیه می گیرند، و اگر نداشته باشد مهلت می دهند تا بهم رسانند، اگر چه به گدائی باشد.

و مشهور آن است که جزیه مقداری ندارد، آنچه امام علیه السلام یا نائب او مصلحت داند مقرر می گرداند، و جایز است جزیه را بر سر ایشان قرار کنند، که مثلا هر جریبی چند بدهند، و خلاف است در آن که آیا بر هر دو قرار می توان کرد یا نه، و روایتی وارد شده است که نمی توان کرد، و این احوط است.

و جایز است فرق میان ایشان قرار کنند، چنان چه حضرت امیر المؤمنین علیه السلام بر فقیر دوازده درهم قرار داد، و بر متوسط الحال بیست و چهار درهم، و بر غنی و مال دار چهل و هشت درهم که به حساب آن زمان نزدیک به پنج اشرفی بوده است.

و آنچه البته ضرور است در تحقق ذمه آن است که قبول جزیه بکنند، و کاری که منافی امان باشد، مثل جنگ کردن با مسلمانان و مدد کردن کافران در جنگ ایشان به عمل نیاورند.

و بعضی گفته اند که باید التزام احکام مسلمانان بکنند، و حکمی که حاکم مسلمانان موافق شرع بر ایشان کند امتناع نکنند.

و گفته اند آنچه سزاوار است که حاکم مسلمانان بر ایشان شرط کند هفت چیز است:

اول:

آن که زنا با زنان مسلمانان نکنند، و متعرض عرض اطفال ایشان نشوند.

دوم:

آن که زنان مسلمانان را نکاح نکنند.

سوم:

آن که وسوسه مسلمانان نکنند که ایشان را از دین برگردانند.

چهارم:

آن که راه زنی مسلمانان نکنند.

پنجم:

آن که جاسوس کافران را راه ندهند.

ششم:

آن که معاونت کافران بر مسلمانان نکنند. که ایشان را راهنمائی بر راه غلبه بر مسلمانان کند و احوال مسلمانان را به ایشان نویسند.

هفتم:

آن که مردان و زنان و اطفال مسلمانان را نکشند.اگر این هفت چیز را بر ایشان شرط کرده باشند مخالفت کنند از امان بدر می روند، و اگر شرط نکرده باشند حد و تعزیری که بر ایشان لازم می شود، موافق شریعت اسلام به عمل می آورند، و از امان بدر نمی روند.

و اکثر علما گفته اند که باید به عمل نیاورند امری را که موجب منقصت دین اسلام باشد، به آن که جناب مقدس الهی، یا حضرت رسول، یا یکی از ائمه معصومین صلوات اللّه علیهم را به بدی یاد کنند.

و باید که این شرط بر ایشان بشود، و اگر خلاف این شرط بکنند از امان بدر می روند. و اگر العیاذ باللّه به خدا و رسول و