توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید - جلد 2 صفحه 359

ص: 359

صورتی که ضرر متوجه او شود حق ّ دارد زارع را وادار به چیدن زراعت کند.

(بهجت ): مسأله اگر مدّت مزارعه تمام شود و بدون این که زارع کوتاهی یا سهل انگاری کرده باشد، محصول به دست نیاید، پس در این که مالک بتواند خودش زراعت را بچیند یا زارع را وادار کند که محصول را بچیند و زمین را خالی کند اشکال است ، و بنا بر أظهر چون هر دو قصد زراعت را داشته اند، مالک استحقاق اجرت برای نگه داشتن زرع تا زمان درو را ندارد. و اگر نرسیدن محصول به علّت کوتاهی زارع باشد، احتمال است که مالک مستحّق اجره المثل زمین در این مدّت زیادی بقاء زرع باشد ولی عدم استحقاق سهم خود از مزارعه ، خالی از وجه نیست .

مسأله اختصاصی

(بهجت ): مسأله 1769 در مسأله قبل ، چنانچه در عقد مزارعه شرط کنند که اگر در مدّت معین شده ، محصول آماده درو نشد، تا زمان درو، زراعت در زمین باقی بماند، و یا شرط کنند که بعد از رسیدن محصول ، تا مدّتی زرع در زمین بماند، این شرط لازم الوفاء است و مالک حق ّ مطالبه اجره المثل زمین را ندارد، و اگر چنین شرطی نکرده باشد، پس از رسیدن محصول در صورت دوم ، مالک می تواند زارع را وادار به کندن و درو کردن زرع کند و یا خود این کار را انجام دهد و حکم صورت اوّل در مسأله قبل گذشت .

[مسأله 2232]

مسأله 2232 اگر بواسطه پیش آمدی زراعت در زمین ممکن نباشد مثلًا آب از زمین قطع شود (1) در صورتی که مقداری از زراعت به دست آمده باشد حتی مثل قصیل (2) که می توان به حیوانات داد آن مقدار مطابق قرارداد، مال هر دوی آنها است و در بقیّه مزارعه باطل است (3) و اگر زارع زراعت نکند (4) چنانچه زمین در تصرّف او بوده و مالک در آن تصرّفی نداشته است ، (5) باید اجاره آن مدّت را به مقدار معمول به مالک بدهد (6). (1) (مکارم ): مثلًا قناتها خراب شود و آب قطع گردد .. (2) (فاضل ): مثل علف .. (مکارم ): مثل قصیل (علف ) .. (3) (فاضل ): بقیه مسأله ذکر نشده . (4) (اراکی )، (گلپایگانی )، (خوئی )، (صافی )، (سیستانی )، (تبریزی )، (زنجانی ): اگر به واسطه پیش آمدی ، زراعت در زمین ممکن نباشد؛ مثلًا آب از زمین قطع شود، مزارعه به هم می خورد و اگر زارع بدون عذر زراعت نکند .. (5) (اراکی ): احتیاط آن است که نسبت به اجاره زمین مصالحه کنند و یکدیگر را راضی کنند. (6) (زنجانی ): مگر آن که اجاره آن مدّت از حد اکثر مقدار احتمالی سهم مالک از محصول زمین بیشتر باشد که دادن زیادی لازم نیست .

(مکارم ): چنانچه زمین در تصرّف او بوده باید اجاره آن مدّت را مطابق معمول به مالک بدهد و اگر نقصی در زمین پیدا شده آن را نیز ضامن است .

[مسأله 2233]

مسأله 2233 اگر مالک و زارع صیغه خوانده باشند، بدون رضایت یکدیگر نمی توانند مزارعه را به هم بزنند، و همچنین است اگر مالک به قصد مزارعه ، زمین را به کسی وا گذار کند و طرف هم به همین قصد بگیرد (1)، ولی اگر در ضمن خواندن صیغه مزارعه شرط کرده باشند (2) که هر دو یا یکی از آنان حق ّ به هم زدن معامله را داشته باشند