دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 1036

ص: 1036

زن در مقام تعلیم و هدایت

در بحث تعلیم و تعلم تدریس مردها نیز اولا: یک کار اجرایی است و اگر زن نمی تواند با مردها تماس بگیرد، چگونه می تواند با تدریس در مجامع علمی، قاضی، مجتهد، مرجع تقلید، والی و فرمانده لشکر تربیت کند.

و ثانیا: اثبات وجوب تعلیم و آموزش توسط زن، کار آسانی نیست. و در صورت عدم وجوب، با توجه به این که شنیدن صدای زن برای مرد مکروه است، لذا تدریس او نه تنها زمینه کمال و ارزش نیست، بلکه یک منقصت و ضعفی برای او خواهد بود.

جواب شبهه این است که، اولا: کار تعلیمی غیر از کار اجرایی روزانه است. چون تدریس در جمع محققان، با کارهای اجرایی روزانه صدها نفر که با گلایه و اعتراض و درگیری همراه است تفاوت دارد، در کارهای علمی عمیق که هم شاگرد، وظیفه شناس است و هم استاد، وظیفه دان، محذوری ایجاد نمی شود.

و ثانیا: اگر زنی بتوانند به مقام شامخ فقاهت برسند، و به نکات دقیقی از مطالب اسلامی آگاهی یابند که مردها به آن توجه نکرده اند، در این مقام، تدریس و تعلیم، بر زن واجب عینی می شود، چه این که اگر علومی را، هم زن بلد باشد و هم مرد بداند، تعلیم و تدریس واجب کفائی می باشد. پس اثبات وجوب تعلیم جاهلان – بر زن – کار مشکلی نیست.

در نحوه تعلیم نیز اگر زنی به چنان مقام علمی برسد که بتواند در سطح عالی حوزه های علمیه و مراکز علمی و دانشگاهها تدریس کند، چنانچه جزو «القواعد من النساء؛ زنان سالخورده» (نور/ 60) باشد، سن سالمندی ایجاب می کند که در مسأله حجاب از تخفیفی برخوردار باشد- درصورتی که تظاهر به زینت نداشته باشد-، چه رسد به صدا که صدا و صوت زن در صورتی که سخن معروف بگوید عورت نیست. و اگر بحد «القواعد من النساء» نرسیده است، چون تعلیم یا واجب عینی و یا کفائی است و شنیدن صدای زن گرچه احتمال دارد برای مرد مکروه باشد، ولی مکروه بودن اسماع صدا برای زن بعید است- مگر به دلیل خاص-، چرا که این گونه حکم ها ملازم هم نیستند، نظیر این که گفته اند: پوشاندن مقداری از صورت و دست بر زن واجب نیست، اما آیا مرد، می توانند نگاه کند یا نه؟ حکمی جدا دارد، اینطور نیست که هرچه پوشاندنش بر زن واجب نباشد نگاه مرد هم جایز باشد. و در صورتی که ثابت بشود اسماع مکروه است، این کراهت نظیر کراهت در عبادات به معنای «أقل ثوابا» است، این گونه امور از باب اهم و مهم هستند، که در صورت تزاحم دو حکم، مفهوم کراهت به «أقل ثوابا» برمی گردد.