دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 128

ص: 128

از طرف دیگر، در مواردی هم عدم اجرای مجازات نتایجی را به دنبال دارد که بسیار ارزشمندتر از نتایج حاصل از اجرای آن است که به دو مورد از آن ها اشاره می کنیم. در عین حال این موارد نشان دهنده عدم مطلق نگری اسلام به عدالت کیفری نیز می باشد که قبلا به آن اشاره شد. اول این که در بسیاری از جرایم، اعم از این که موجب حد باشد یا قصاص، امکان عفو جانی وجود دارد و مجنی علیه یا بستگان او یا حاکم، اختیار دارند که از مجازات مجرم صرفنظر نمایند و این به دلیل وجود مصلحت بیش تر در این عمل انسانی است که آثار اخلاقی و اجتماعی آن، هم برای عفو کننده و هم برای مجرم غیرقابل انکار است، لذا گفته شده است: لذتی که در عفو وجود دارد در انتقام هرگز وجود ندارد. البته این در صورتی است که عفو واقعا اثر تربیتی داشته باشد، ولی در صورتی که بیم تجری مجرم یا دیگران وجود داشته باشد یا جرم دارای آثار اجتماعی بسیار مهمی باشد، مجرم مجازات خواهد شد، حتی اگر جرم از جرایم خصوصی، (مربوط به حق الناس) مانند قتل باشد که با عفو مجازات قصاص منتفی می شود.

مورد دوم این که در برخی از موارد با توبه مجرم، مجازات ساقط خواهد شد و این نه تنها در جرایم مربوط به حق الله، بلکه در جرایم مربوط به حق الناس نیز امکان پذیر است و این به دلیل تحقق بهتر اهداف مجازات از این طریق است، زیرا همان گونه که خواهیم دید یکی از اهداف مجازات در دیدگاه اسلامی، اصلاح و تربیت فردی است و یقینا توبه و بازگشت اختیاری از بدی به سوی نیکی بسیار ارزشمندتر از تربیت همراه با اعمال مجازات و خشونت است. بنابراین، دلیلی ندارد که اگر مجرم واقعا توبه کرده و هدف واقعی کیفر تحقق یافته است، مجازات نیز اعمال شود، بلکه در بعضی از جرایم تشویق به توبه شده و توبه بهتر از اجرای مجازات دانسته شده است.آنچه در این بحث مهم و قابل توجه است و در تئوری اصالت فایده و تئوری های ترکیبی جایگاهی ندارد، وجود آثار و نتایج اخروی در مجازات های اسلامی است. از دیدگاه اسلام که انسان را موجودی دارای معاد می داند، حیات اخروی انسان در قانونگذاری ها نقش بسیار اساسی داشته و قوانین به گونه ای تشریع شده است که علاوه بر تأمین سعادت دنیوی، موجب برخورداری از سعادت اخروی نیز بشود. در مورد این اصل، باید گفت از دیدگاه اسلام یکی از آثار مهم اجرای کیفر دنیوی جرایم، از بین رفتن آثار و تبعات اخروی ارتکاب جرم است و کسی که حاضر شود مجازات دنیوی عمل خود را تحمل نماید، از مجازات اخروی نجات می یابد. این امر در صدر اسلام به گونه ای واضح و روشن بوده است که بسیاری از مجرمین به همین انگیزه به جرم خود اعتراف می نمودند و از امام می خواستند که آن ها را تطهیر نماید، حتی در یک مورد زنی به جرم خود اعتراف نمود و امام علی (ع) از او خواست تا پس از وضع حمل، نزد او بیاید و هنگامی که پس از وضع حمل آمد امام از او خواست که پس از شیر دادن کامل به بچه نزد او بیاید. پس از این نیز از او خواست که بچه را نگه داری کند تا وقتی که بتواند خود را اداره نماید. در این موقع زن در حالی که گریه می کرد از محکمه قضا خارج شد و می گفت می ترسم که تا آن وقت بمیرم در حالی که تطهیر نشده ام. این واقعه و موارد مشابه متعددی که در کتب روایی نقل شده است، بیانگر این واقعیت است که در قانونگذاری کیفری اسلام، یکی از اهداف مجازات های دنیوی، پاک کردن مجرم از آثار و تبعات نفسانی جرم و در نتیجه آزاد کردن او از مجازات های غیرقابل تحمل اخروی است و این نیز یکی دیگر از وجوه تمایز کیفرهای اسلامی است که نشأت گرفته از رحمت واسعه الهی نسبت به بندگان خود می باشد.