دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 1364

ص: 1364

در تجارت هدف تاجر، البته افزایش پول است، افزایش ذخیره و سرمایه است. اما اگر فرض کنیم کار تاجر فقط مبادله است و بس، یعنی روی کالاها هیچ کار و ابتکاری انجام نمی دهد، و این چنین عمل هرگز سودی در بر ندارد مگر از طریق دزدی یعنی از این طریق که کالائی را کمتر از ارزش واقعی بخرد و یا بیشتر از ارزش واقعی بفروشد و یا از طریق نوسانات تصادفی بازار، که البته این نوسانات دو طرف دارد، ور شکست هم دارد. تجارت مشروع آنگاه است که تاجر عملا و واقعا واسطه باشد میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان، یعنی کاری در واقع روی کالا صورت می دهد و یا ابتکاری به خرج می دهد. پس تاجر اگر فقط کارش مبادله باشد، از مبادله، ثروت مشروعی اضافه نمی شود، مبادله ایجاد ارزش نمی کند. ظاهرا علت اینکه بیع قبل القبض جایز نیست و علت اینکه «کل مبیع تلف قبل قبضه فهو من مال بایعه»؛ «هر کالایی که قبل از تحویل گرفتن از فروشنده طلب شود، تلف آن به حساب فروشنده است»، همین است که تجارت باید بر مبنای کاری بر روی سرمایه استوار باشد نه صرف دست به دست کردن و مبادله که اثری جز گران کردن بی جهت کالا ندارد. از اینجا معلوم می شود که چنین نیست که خود به خود جریان "پ ک پ" بتواند پول کوچکتر را تبدیل به پول بزرگتر کند، مگر آنکه "ک" که در وسط واقع شده است تغییر حالت بدهد. اگر کالا تغییر حالت داد معلوم می شود که "پ" کوچک قادر نیست تبدیل شود به "پ" بزرگتر و کالا فقط رابط باشد. این کالا است که توانسته است به واسطه مقداری کار، ارزش اضافه کند و "پ" کوچک را به "پ" بزرگتر تبدیل کند همین که معلوم شد در سرمایه های تجاری نیز پول، با اینکه کالا رابط می شود، قادر به ایجاد اضافه ارزش نیست، پس به طریق اولی وقتی که کالا رابط نباشد و جریان "پ پ" باشد که مسئله ربا است قادر به تولید نیست.