دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 30

ص: 30

فلاسفه، علم منطق را "علم میزان" می نامند یعنی علم آلت سنجش می گویند چون با علم منطق می توان شکل و صورت افکار را سنجید که آیا این افکاری که ما در ذهن خودمان ترتیب می دهیم به شکل و صورت صحیحی ترتیب یافته یا نه. منطق مقیاس است، میزان و آلت سنجش فکر است. شاغول برای یک بنا میزان است چون عمودی بودن دیوار را با آن می سنجد. همچنین ترازو برای او میزان است چون افقی بودن دیواری را که کشیده با آن می سنجد. ذرع و متر و یاردی که یک ابزار در دست می گیرد برای او میزان روایی و ناروایی. عدالت که خودش حقیقتی است که قبل از قانون وجود دارد باز میزان قانون است. عمل من باید با چه سنجیده بشود؟ با قانون. خود قانون با چه سنجیده شود و از کجا که قانون، قانون درستی باشد؟ میزان قانون، عدالت است. میزان عدالت، حق یعنی استحقاق است: «اعطاء کل ذی حق حقه»؛ «به هر صاحب حقی آنچه را که استحقاق دارد داده شود». استحقاقها، که در واقع به نظام هستی مربوط می شود. پس برای هر چیزی میزان و مقیاس قرار داده شده تا می رسد به آن چیزی که خود آن، مقیاس همه چیزهاست و آن متن خلقت و جریان اصیل خلقت است که مقیاس همه چیز قرار می گیرد. پس «و النجم و الشجر یسجدان و السماء رفعها و وضع المیزان» (الرحمن/آیه 6)؛ «خورشید و قمر بانظم و حسابی که او مقرر کرده در حرکتند». در ذیل همین آیه، حدیثی در تفسیر صافی و تفسیرهای دیگر نقل کرده اند که نشان می دهد میزان محدود به میزان جسمانی نیست بلکه توسعه اش از دایره زندگی بشر و اجتماع بشر هم بیشتر است و همه عالم را فرا می گیرد. اساسا خلقت بر اساس میزان و با یک سنجش معین است. آن حدیث این است که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «بالعدل قامت السموات و الارض»، (تفسیر صافی، ج 2 ص، 638)؛ آسمانها و زمین که بپاست به عدل بپاست و با میزان عدل بپاست، یعنی اگر ظلم و اجحاف و عدم رعایت استحقاقها می بود این نظام که شما می بینید بر پا نبود. «و السماء رفعها و وضع المیزان» (الرحمن/آیه 7)؛ «آسمان را بر افراشته و میزان نهاده».