دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 435

ص: 435

زکات به چه چیزهایی تعلق می گیرد؟

کلمه ی زکات گاهی به «مطلق انفاق مالی» گفته می شود، اعم از زکات به معنای خاص، خمس، کفارات و مظالم و..؛ گاهی هم به معنای خاص خودش به کار می رود یعنی آنچه که از اموال نه گانه ی معین باید اخراج شود که در لسان آقایان فقها عبارت است از: غلات اربعه: (گندم، جو، خرما، کشمش)؛ انعام ثلاثه: (گاو، گوسفند و شتر)؛ و نقدین: (طلا و نقره). این نه نوع از اموال، متعلق زکات است و هر کدام، شرایط خاصی دارند که در کتب فقهیه و رسائل عملیه بیان شده است. تعلق زکات در این نه چیز، ثابت و مسلم است، اما آیا به سایر اموال-غیر این نه چیز- نیز زکات تعلق می گیرد یا خیر؟ این مطلب در میان فقها، مورد اختلاف نظر است. بعضی قائل به استحبابند و برخی در مال التجاره و شاید در بعضی حبوبات از قبیل برنج، نخود، ماش و عدس قائل به وجوب می باشند.

موارد مصرف زکات

الف: فقرا و مساکین

«انما الصدقات للفقراء و المساکین»، از جمله مصارف زکات، فقرا و مساکیند. فقیر آن کسی است که در هزینه ی سالش کمبود دارد، بطوریکه نه بالفعل واجد است و نه بالقوه قادر. مثلا هزینه ی سالش یک میلیون تومان است والحال ندارد. کاری هم که از درآمد آن بتواند تأمین حوائج کند ندارد و از طرفی روی سوال از مردم را ندارد؛ این فقیر است. مسکین آن است که ندارد، تا آنجا که گویی از حرکت افتاده و کارش به سکون کشیده و ناچار روی سوال به مردم برده و از مردم می طلبد و لذا فرمودند: «مسکین بدحال تر و بیچاره تر از فقیر است».