دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 47

ص: 47

من_اب_ع

مرتضی مطهری- نظام حقوق زن در اسلام- صفحه 352-296

کلی__د واژه ه__ا

اسلام فلسفه احکام ازدواج طلاق تربیت

علت عدم تقلید در اصول دین

مجموعه تعلیمات اسلامی سه بخش را تشکیل می دهد:

الف) اصول عقاید، یعنی چیزهائی که وظیفه هر فرد کوشش درباره تحصیل عقیده، درباره آنهاست، کاری که در این زمینه بر عهده انسان است از نوع کار تحقیقی و علمی.

ب) اخلاقیات، یعنی خصلت هائی که وظیفه یک فرد مسلمان این است که خویشتن را به آن خصلت ها و خوبی ها بیاراید و از اضداد آنها خویشتن را دور نگه دارد، کاری که در این زمینه بر عهده انسان است از نوع مراقبت نفس و خودسازی است.

ج) احکام، یعنی دستورهائی که مربوط است به فعالیتهای خارجی و عینی انسان، اعم از فعالیتهای معاشی و معادی، دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی است. اصول عقاید اسلامی بر حسب مذهب شیعه پنج اصل است: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد. در دیدگاه شیعه این محورها به عنوان اصول عقاید هستند، اصول عقاید مجموعه ای از موضوعات است که هر انسانی باید با تحقیق و مطالعه و بررسی به اندازه توان و ظرفیت خویش به آنها یقین پیدا کند و باور به آنها را در دل خود شکوفا سازد. تقلید و پیروی از دیگران در این زمینه و پذیرش هر کدام از این محورها بدون شناخت و تحقیق از دیدگاه اسلام مورد قبول نیست. البته یادآوری این نکته ضروری است که هیچ گاه اصول عقاید که محورهای اصلی اش موضوعات پنج گانه هستند جدا از فروعاتی چون نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و...، نیستند بلکه ارتباط تنگاتنگ میان آنها برقرار است و در حقیقت انسانی که پای بند به توحید است، این پای بندی خود را در عمل به دستورات الهی چون نماز و روزه و جهاد و...، به نمایش می گذارد. اسلام درباره اصول عقاید که وظیفه هر فرد، تحصیل عقیده صحیح درباره آنهاست تقلید و تعبد را کافی نمی داند، بلکه لازم می داند که هر فردی مستقلا و آزادانه صحت آن عقاید را به دست آورد. از نظر اسلام عبادت منحصر نیست به عبادات بدنی مانند نماز و روزه یا عبادات مالی مانند خمس و زکات، نوعی دیگر از عبادات هم هست و آن عبادت فکری است. تفکر یا عبادت فکری اگر در مسیر تنبه و بیداری انسان قرار گیرد از سالها عبادت بدنی برتر و بالاتر است. فرق اصول دین و فروع دین این است که فروع، آن چیزهایی است که انسان باید عمل کند، اما در اصول، علم یا یقین لازم است. بحث تقلید عامی از فقیه، یکی از مباحث با سابقه و اساسی علم فقه به شمار می آید. البته دانشمندان اصول، به مناسبت در اصول فقه از آن بحث می کنند، که بر اساس آن، تقلید در اصول دین جایز نبوده ولی در فروع دین جایز و در شرایطی واجب است، این مساله یکی از مسائل اجماعی و از بدیهیات عقل به شمار می رود.