دائره المعارف طهور: احکام فقهی صفحه 48

ص: 48

تقلید بر چهار قسم است: 1- تقلید جاهل از جاهل 2- تقلید عالم از عالم 3- تقلید عالم از جاهل 4- تقلید جاهل از عالم، از میان این چهار قسم، فقط قسم چهارم قابل قبول و منطقی است. زیرا در تقلید، دو عنصر مهم دخالت دارد: اول این که مقلد باید نسبت به تقلید شونده اعتماد و وثوق کامل داشته باشد، نظیر اعتماد بیمار به پزشک و دوم این که تقلید باید نیاز مقلد را رفع کرده و باعث کمال وی گردد. و روشن است که در هیچ یک از سه قسم اول، این دو عنصر با هم قابل جمع نیست حتی تقلید عالم از عالم نیز هیچ فایده ای برای وی ندارد زیرا آنچه را که از عالم می خواهد خودش دارد. موضوع عدم تقلید در اصول دین در همه رساله های مجتهدین بیان شده است مانند: تقلید در اصول دین جایز نیست و مسلمان باید در اصول دین یقین داشته باشد و در احکام غیر ضروری دین یا باید مجتهد باشد و بر طبق اجتهاد خودش عمل نماید و یا از مجتهد تقلید کند یعنی به دستور او رفتار نماید و یا در صورتی که آشنا به کیفیت احتیاط است، احتیاط کند. بنابراین در اصول دین، تقلید راه ندارد یعنی در اصول دین و مذهب نباید تقلید کرد. به طور مثال وحدانیت خداوند، نبوت، عدل الهی، قیامت و...، حب و بغض تقلیدی فایده ای برای مجری عقاید دیگران ندارد. بلکه این امور را باید با تحقیق دریافت. یک انسان مومن نباید در کسب اعتقادات اصول دین از دیگران تقلید کند و چشم بسته اصول اعتقادات خود را قبول نماید بلکه باید با تحقیق و تفکر مسائل اصول دین را اجتهاد کند، ولی در مسائل احکام فروع دین مثل نماز، روزه، حج و.... می تواند از مجتهد جامع الشرایط تقلید کند. آنچه قطعی است این است که نیروی عقل توان آن را ندارد که تمام خبرهای آسمانی را کشف و شناسایی و تحلیل کند و به همین دلیل بشر در زندگی خود نیازمند به وحی است ولی چنین نیست که این نیرو از تحقیق در برخی مباحث آسمانی همچون مباحث مبدأ و معاد به طور کلی ناتوان باشد. توانایی عقل برای فهم پاره ای از مباحث آسمانی و این که در دین مقدس اسلام تقلید در اصول دین به هیچ وجه جایز نیست و تنها از راه تحقیق و استدلال باید به آن دست یافت، دلیل روشنی است بر این که اسلام مسائل آسمانی را در حدود اصول دین برای عقل انسان قابل تحقیق می داند. از نظر اسلام بسیاری از موارد تقلیدی نیست: در اصول دین و مبادی استنباط تقلیدی نیست و در ضروریات فقهی نیز تقلید معنایی ندارد. به طور مثال واجب بودن نماز روشن است و احتیاجی به تقلید ندارد.