کتابخانه بالقرآن

حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 142

صفحه 142

ص:144

1- به گمان مترجم باز هم مؤلف در استدلال به این آیه همانند برخی از دیگر آیات دو مسأله را به هم در آمیخته است: نیرنگ با مردمان و خوردن حقوق آنان، و بهره جستن از سعه ای که در دلیل شرعی است. مترجم با این دیدگاه مؤلف مخالفتی نمی کند که بهره جستن از این سعه یا همان که به نام حیله در این کتاب مورد بحث قرار گرفته در بسیاری از موارد به نقض هدف شارع از تشریع حکم و به دیگر سخن به نقض فلسفه فقه می انجامد، اما با این مخالف است که ادله حاکی از حرمت نیرنگ با مردمان برای دلالت بر حرمت بهره جستن از سعه ادله آورده شود. به هر روی برخی از آیاتی که مؤلف در این فصل آورده است، همانند آیه داستان صاحبان باغ یا داستان صید در روز شنبه، بخوبی می تواند دلیل یا دست کم مؤدی بر مدعای مؤلف باشد، اما برخی دیگر تنها حیله با مردمان را حرام می کند و این چیزی غیر از حیله ای است که موضوع بحث کتاب حاضر است. - م. )

فصل سوم: دلالت سنت بر حرمت حیله هایی که بااهداف شرع در تناقض است

اشاره

حدیثهایی که درباره حرمت این گونه حیله ها رسیده فراوان است. این حدیثها گرچه خبر واحدند و ممکن است در ثبوت، یا دلالت، یا هر دوی آنها تردید و گمان عارض گردد، اما مجموع آنها موجب قطع به ثبوت و همچنین دلاتشان می شود. بدین سان این حدیثهای فراوان

که در ابواب مختلف فقه پراکنده است حکم نص قطع آور را به خود می گیرد که به یقین از

تحریم این گونه حیله ها خبر می دهد. محققان اصولی، همچون شاطبی در الموافقات، چنین

بیان کرده اند که عموم همان گونه که به صیغه ثابت می شود به استقراء جزئیات مختلف در

بابهای پراکنده نیز تحقق می یابد؛ اگر این استقراء کامل باشد، همانند آنچه در مسائل حیله هست، عمومی که از آن استفاده می شود حکم را به صورت یقینی و قطعی می رساند، و گرنه به صورت ظنی. این همه درجایی است که جزئیات مختلف هر کدام خاص مورد خود باشند، اما اگر بتوان از همه یا بیشتر آن احادیث جزئی از طریق عبارت(1)، دلالت(2) و یاقیاس(3)، عموم