حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 161

ص:163

پراکندن گوسفندان از بیم زکات نهی فرمود همین معنا از آن فهمیده می شود، چونان که این معنا از حدیث طلحه بن عبدالله نیز برداشت می شود که در آن داستان مرد عربی آمده و درباره احکام اسلام از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید. آن حضرت او را از آنها آگاهانید، و آن مرد گفت: سوگند به آن که تو را گرامی بداشت، نه از پیش خود چیزی را که واجب نیست می آورم و نه آنچه را که خداوند بر من واجب کرده است از آن می کاهم. رسول خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ این سخن او فرمود: اگر راست بگوید رستگار شده است. از این حدیث فهمیده می شود که هر کس بخواهد به کمک حیله چیزی از آنچه خداوند بر او واجب کرده است بکاهد رستگار نمی شود.

مهلب می گوید: این هم که فقیهان اجازه داده اند شخص کمی قبلی از کامل شدن سال در مال خود تصرف کند مقصودشان آن نیست که چنین تصرفی به هدف فرار از زکات انجام پذیرد. هر کس چنین کند گناه از او برداشته نیست و همانند کسی است که یک روز پیش از رؤت هلال به شیوه ای از روزه رمضان بگریزد یا سفری را که نیازمند آن نیست در پیش گیرد تا بدین ترتیب روزه نگیرد. چنین کسی در معرض وعده عذاب است.(1)

4 : حیله برای اسقاط خیار مجلس

از عمرو بن شعیب، از پدرش، از جدش روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

«البَیّعُ و َالْمُبْتاعُ بِالْخِیارِ حَتّی یَتَفَرَّقا اِلاّ اَنْ تَکُوَن صَفْقَهَ خِیارٍ وَ لایَحِلُّ لَهُ اَنْ یُفارِقَهُ خَشْیَهَ اَنْ یَسْتَقیلَهُ»(2) . این حدیث را احمد و صاحبان سنن، بجز ابن ماجه، نقل کرده اند و ترمذی آن را حسن دانسته است.

تفسیر حدیث

«البیّع و المبتاع بالخیار حتی یتفرقا»؛ یعنی اگر میان خریدار و فروشنده عقد بیعی به وسیله