حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 229

ص:231

1- چونان که پیشتر آوردیم تلجئه مصداقی از حیله و به معنای بیع یا عقد صوری است. - م.
2- خطابی، معالم السنن، ج3، ص 8.

پس از آن، چیزی اضافه بدهد و یا چیزی به او هدیه کند؛ چرا که در اینجا معنای ربا از بین رفته است. البته همین جواز هم در جایی است که پرداخت این اضافی و یا دادن هدیه به موجب هیچ شرط لفظی یا عرفی نباشد، و گرنه همانند هدیه ای است که پیش از بازپرداخت بدهی داده می شود. این نهی راههای ربا و باب بسیاری حیله های ربوی را می بندد. البته کسانی که به هدف از عقود توجهی ندارند این کار را جایز دانسته و بدین سان با سنت نبوی مخالفت ورزیده اند، و این حقیقتی آشکاراست. اینک پاره ای از احادیثی را می آوریم که می گوید

پذیرش هدیه از سوی وام دهنده با هر نام و به هر شکل که باشد حرام و سُحت و رباست:

1- ابن ماجه روایت می کند که هشام بن عمار برای ما نقل حدیث کرد، و اسماعیل بن عباس برای هشام نقل حدیث کرد، و عتبه بن حمید ضبی از یحیی بن ابی اسحاق هنائی برای اسماعیل نقل حدیث کرده که گفت: از انس بن مالک پرسیدم: کسی از ما به دیگری مالی به قرض می دهد و او به وی هدیه ای می دهد، [حکم چیست؟] انس گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «إذا اقرض أحدکم قرضاً فأهدی الیه أوحمله علی الدابه فلایرکبها و لا یقبله إلاّ أنْ یکون جری بینه و بینه قبل ذلک»(1). سند این حدیث، چونان که ابن تیمیه می گوید سندی حسن است.(2)

شوکانی در نیل الاوطار می گوید:

سند حدیث انس مشتمل بر یحیی بن ابی اسحاق هنائی، و او مجهول است. همچنین عتبه بن حمید ضبی از دیگر رجال سند است که احمد او را ضعیف دانسته و کسی هم که از او روایت می کند اسماعیل بن عیاش است که وی نیز ضعیف است.(3)

این سخن شوکانی مردود است، به این که یحیی بن یزید هنائی ثقه و از رجال صحیح مسلم است و کنیه پدر او ابواسحاق است. عتبه بن حمید ضبی نیز به روایت کردن از هنائی

معروف است و ابوحاتم که از سختگیرترین کسان در حکم به عدالت راویان است و شرطهای بسیاری را می گذارد درباره او گفته: حدیثش درست است. این هم که از احمد نقل شده که