حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 258

ص:260

از فرار از تقدیر خداوند در صورتی که بلایی بر بنده نازل شده است نهی می کند تا بنده را بر رضایت به قضای الهی و تسلیم شدن در برابر حکم او بدارد، چگونه می تواند او را اجازه

دهد، چونان که معتقدان به حیله این کار را انجانم می دهند، که از امر شریعت و از احکام دین هنگامی که مخاطب آن قرار گیرد بگریزد؟

یاد آور می شویم بخاری این حدیث را تحت عنوان «باب حیله های ناپسند برای فرار از طاعون» آورده، و ابن مهلب جهت دلالت حدیث بر این عنوان را چنین تقریر کرده است:

حیله ورزیدن برای فرار از طاعون بدین گونه تصور می شود که شخص برای نمونه در قالب سفر زیارتی یا تجارت از منطقه طاعون زده بیرون رود در حالی که قصد وی از این کار فرار

از طاعون است.

روشن است اگر شخص چنین کند ظاهر فعل او جواز، ولی باطنش حرمت خواهد بود، در حالی که حدیث به عموم خود باطن را معتبر می داند و همین نیز مطلوب ماست.

21 : حرمت سست گرفتن حقوق زن و حیله بر آن

از عمرو بن شعیب از پدرش از جدش رسیده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ایما امرأه نُکحت علی صداق أوحِباء أوعدهٍ قَبل عصمه النکاح فهو لها، و ما کان بعد عصمه النکاح فهو لمن اُعطیه، و احق مایُکرم علیه الرجلُ ابنتهُ و اختُه».(1) این حدیث را احمد و صاحبان سنن بجز ترمذی روایت کرده اند و ابوداوود درباره آن سکوت گزیده است.

شرح حدیت

«حباء» بر وزن غطاء و کساء به معنای عطیه ای است که به غیر زن دهند، یا به زن دهند و افزون بر مهر باشد. «عده» بر وزن هبه وصله، در اینجا به معنای وعده عطیه ای است که مرد به زن می دهد. «قبل عصمه النکاح»؛ یعنی پیش از عقد نکاح.

حدیث دلیلی است بر آن که زن مستحق همه مهر و عطیه با مدت و بی مدتی است که