حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 297

ص:299

1- فصلت/ 34 : خوبی وبدی برابر نیستند. با آنچه نیکوتر است پاسخ ده، آنگاه خواهی دید آن که میان تو و او دشمنی بوده است گویا دوستی دیرین است.
2- آن [= گربه] از حیواناتی است که در پیرامون شما آمد و شد دارد. ر.ک.: سنن ابوداوود، کتاب الطهاره، باب 38.
3- خرمایی پاک و آبی پاک کننده .ر.ک.: سنن ابوداوود، کتاب الطهاره، باب 43.
4- اجازه خواستن به واسطه [دوری از خیانت ] چشم مقرر شده است. ر.ک: صحیح بخاری، کتاب الاستئذان، باب 11.
5- اگر این کار را بکنید پیوند با خویشاوندان را گسسته اید.
6- مباد دو تن در حضور فردی سوم درگوشی کنند؛ چرا که این کار آن دیگری را اندوهگین می کند. ر.ک.: صحیح بخاری، کتاب الاستئذان، باب 47.
7- اگر مگس در ظرفی افتد آن را به ظرف بمالید؛ چه در یکی از بالهای آن درد و در دیگری درمان است و به بالی که در آن درد است باید از آن پرهیز کرد. ر.ک.: سنن ابوداوود، کتاب الاطعمه، باب 48.

لاتحل لی؛ انها ابنه اخی من الرضاعه»؛(1)

9 - درباره صدقه فرمود: «انها لاتحل لآل محمد؛ انّماهی اوساخ الناس»؛(2)

10 - درباره دلیل منع فروش میوه قبل از «بدو صلاح»(3) فرمود: «ارأیت ان منع الله الثمره بم یأخذ احدکم مال اخیه؟»(4).

این اندکی از آیه ها و احادیث صحیحی است که بر آنچه گفتیم دلالت دارد و هدف از آوردن این مقدار نیز توجه دادن و نمونه آوردن است. بنابر این اگر استقرای در آیه ها و احادیث بر همین معنا دلالت کند و استقرا در چنین مسایلی مفید علم باشد، یقین پیدا می کنیم

که همین حکم و همین معنا در همه احکام و جزئیات شرع وجود دارد و از همین جاست که قیاس و اجتهاد ثابت می شود و مشروعیت می یابد؛ چه، هنگامی که شارع برای رخدادی حکمی معین کند و از آن سوی در آیه یا در حدیث به وجه مصلحتی که برای تقریر و تعیین این حکم بوده است اشاره کند، یا آن وجه به گونه ای آشکار باشد که هیچ شبهه ای پیرامونش

نتوان یافت، برای مجتهد درست است که در هر واقعه ای هم که همین وجه یا مصلحت تحقق یافته باشد حکم به تساوی آن با واقعه مذکور در حکم شارع کند. عموم عالمان بدین تصریح

کرده اند که قیاس منبعی از منابع استنباط فقهی است و به کمک آن دایره فقه و احکام فقهی

گسترش یافته و توانسته است رخدادهای بیرون از شماری را در بر گیرد.

عقل و نقل نیز بر این همسویی دارند که جلب منافع و مصالح و دفع مفاسد نه به اقتضای خواسته های نفسانی و هوسهای انسانی، بلکه تنها از همان راه ممکن است که خداوند لطیف

خبیر (یعنی همان که از پیدا و پنهان زمین و آسمان آگاهی دارد) مقرر فرموده و روا نیست از این راه کناره گزیده و یا از این مرز گذشته شود؛ زیرا فقه برای آن آمده است که انسانهای پایبند به این آیین را از دایره انگیزه های نفسانی و آنچه خود دوست می دارند بیرون برد، تا همه به