حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 446

ص:448

از فرزندانش پوشیده بود، و آن این که نه به صورت گروهی، بلکه به صورت پراکنده و یک به یک بر عزیز وارد شوند. ظاهر این سفارش آن است که وی می خواسته آنان را از چشم

بد دور نگه دارد و همین ظاهر نیز چیزی است که آنان از سخن او فهمیده بودند - و البته بعید نیست که یعقوب نیز همین را اراده کرده باشد - ولی باطن این سفارش، که مقصود مهمتر و

اصلی یعقوب بوده، آن است که بنیامین در تنهایی با عزیز مصر دیدار کند و برای وی روشن

گردد که عزیزمصر همان یوسف است یا کسی دیگر.

به هر روی، چه حاجتی را که در نفس یعقوب بود و وی را بر آن داشت تا به فرزندان بگوید: « لاَ تَدْخُلُوا مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُتَفَرِّقَهٍ»؛ آن گونه تفسیر کنیم که اکثریت می گویند، و خواه آن گونه که از گفتار ابراهیم نخعی بر می آید، آیه در بردارنده حیله ای است که هم از نظر هدف و هم از نظر وسیله پسندیده بوده است و خداوند آن را در قرآن برای ما

حکایت کرده، بی آن که نکوهش و محکومش کند. این خود دلیلی است بر جواز این حیله و هر حیله دیگری که چنین حکمی داشته باشد و نه اصلی از اصول را از میان ببرد و نه حقی از حقوق را و البته خداوند خود به حقیقت امور آگاه است.

8 : حیله یوسف علیه السلام برای نگه داشتن برادر تنی اش

خداوند - تعالی - می فرماید:

وَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ آوَی إلَیْهِ أَخاهُ، قالَ إنِّی أَنَا أَخُوک فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ* فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقاَیَهَ فیِ رَحْلِ أَخِیهِ، ثُمَّ أَذَّنَ مُؤِّنٌ أَیَّتُها العِیرُ إنَّکُمْ لَسَارِقُونَ* قالوا وَأَقْبَلُوا عَلَیْهِمْ مَاذَا تَفْقِدُونَ* قالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ المَلِکِ، وَ لِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ* قَالُوا تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَاجِئْنَا لِنُفَسِدَ فیِ الأرْضِ وَ مَا کُنَّا سَارِقیِنَ* قَالُوا فَمَا جَزاؤهُ إنْ کُنْتُمْ کاذِبِینَ* قَالُوا جَزَاؤهُ مَنْ وُجِدَ فیِ رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤهُ، کَذَلک نَجْزِی الظَّالِمِینَ* فَبَدَأَ بِأَوْعیَتِهِمْ قَبْلَ وِعاء أخِیهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِنْ وِعَاءِ أَخِیهِ، کَذَلَکَ کِدْنَا لِیُوسُفَ، مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فیِ دِینِ الملِکِ إلاَّ أَنْ یَشَاءَ اللّهُ، نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ، وَ فَوقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ».(1)