حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 472

ص:474

است اجرای حدّ زنا بر بیمار به وسیله یک شاخه خرما که صد رشته دارد - و افزون بر این دلیلی هم نزد ما وجود ندارد که از اختصاص این حیله به ایوب حکایت کند، ثابت می شود که

چنین حیله ای یک تشریع عام و فراگیر و دلیلی است بر آن که هر کس از او سوگندی چون سوگند ایوب صادر شود می تواند بدان شیوه که خداوند ایوب را بدان راه نموده از سوگند

خود رهایی یابد. هر حیله ای هم که به بازی گرفته شدن مقاصد شریعت را در پی نیاورد بر این حیله قیاس می شود.

ناگفته نماند که استدلال به این آیه بر جواز هر نوع حیله جایز نیست و هر که چنین کند با خویش مغالطه کرده، در برابر وجدان و درک درونی خود گزافه گفته، با شریعت به مخالفت برخاسته و هر چیز را به همان ترازوی درستی که می بایست سنجیده شود نسنجیده است؛ چه،

در این حیله آنچه انگیزه انجامش شده قصد وفا به سوگند و نشکستن آن است و همین نیز چیزی است که شارع آن را تا آنجا که ممکن شود می خواهد، آن سان که فرمود: «وَاحْفَظُوا اَیْمانَکُمْ»(1).شیوه ای هم که در این حیله به کار رفته شیوه ای مشروع است و در بردارنده به بازی گرفتن حرمت سوگند نیست؛ چه، آزار دهندگی [که فلسفه تشریع حداست] در زدن تازیانه ها

در قالب یک ضربه نیز وجود دارد و حاصل است. از این روی است که می گوییم: قیاس کردن حیله هایی که از میان برنده مقاصد شارع و فلسفه تشریع است بر این مورد، یعنی عدول از

ضربه های پراکنده به ضربه ای در قالب یک مجموعه، قیاسی نادرست است و البته خداوند خود به حقیقت امور آگاه است.

به گمان نگارنده آوردن همین اندازه از آیه های قرآنی برای اثبات آن که حیله های جایز

تنها همان حیله هایی است که با مقاصد شریعت ناسازگاری نداشته باشد بسنده می کند.