حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 474

ص:476

هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله سر ریسمان را به سمت برادر مقتول افکند و فرمود: این مرد در ا ختیار توست. مرد نیز روانه شد و او را با خود برد. پس چون پشت کرد و می رفت رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ان قتله فهو مثله»؛ اگر او را بکشد او نیز فردی همانند وی است. پس آن مرد بازگشت

و گفت: به من خبر رسید که فرموده ای: اگر او را بکشد او نیز فردی همانند وی است. اما من او را به فرمان تو گرفتم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اما ترید ان یبوء باثمک و اثم صاحبک؟»؛ آیا نمی خواهی این مرد گناه تو و گناه برادرت را بر دوش کشد؟ آن مرد [برادر مقتول] پرسید: ای رسول خدا، چنین امیدی هست؟ فرمود: آری. گفت: پس این [که از او قصاص بکشم] نیز همانند آن است [که او را واگذارم و او گناه من و برادرم را بردوش کشد]. راوی می گوید: پس ریسمان او را به کناری انداخت و وی را آزاد گذارد.

نووی می گوید:

این حدیث در بردارنده چند مسأله است:

- سختگیری بر مجرمان و به ریسمان بستن آنان و آوردنشان نزد ولی امر؛

- خواستن از مدعی علیه برای این که پاسخ مدعی را بدهد؛ شاید او اقرار کند و در نتیجه،

مدعی و قاضی از زحمت حاضر کردن گواهان و اثبات عدالتشان بی نیاز شوند. افزون بر این که حکم کردن براساس اقرار، حکم کردن بر پایه یقین است و حکم کردن براساس بیّنه حکم کردن بر پایه گمان؟

- خواستن حاکم و نیز دیگران از ولیّ دم که از مجرم در گذرد؛

- جواز عفو پس از اقامه دعوا نزد قاضی؛

- جواز ستاندن دیه در قتل عمد، به دلالت این عبارت که فرمود: «هل لک من شی ء تؤّیه عن نفسک؟»؛ آیا چیزی در اختیار داری تا به عنوان فدیه خود بدهی؟

- و سرانجام پذیرش اقرار به قتل عمد.

از دیگر نکاتی که در این حدیث وجود دارد آن است که چنانچه ولیّ دم قاتل را ببخشد هم گناه قتل بر دوش قاتل می ماند و هم گناه درد و مصیبتی که به ولیّ دم وارد کرده است، به دلالت این عبارت که فرمود: «اما ترید ان یبوء باثمک و اثم صاحبک»؛ آیا نمی خواهی این مرد گناه تو و گناه برادرات را بر دوش کشد؟

گواهی حدیث بر جواز این حیله

گواهی حدیث در این عبارت است که فرمود: «ان قتله فهو مثله»؛ چه، ظاهر این جمله