آشنایی با فقه شافعی صفحه 21

ص:35

1- (1) .المستصفی،غزالی،ج 2،ص 353 352.
2- (2) .المستصفی،غزالی،ج2،ص102.
3- (3) .جمع الجوامع،ابن سبکی،ج2،ص400.
4- (4) .ارشاد الفحول،شوکانی،ص222؛اصول الفقه الاسلامی،دکتر زحیلی،ج2،ص1048.

ذاتی»می گویند و آن عبارت است از:تیزهوشی و باریک بینی،قدرت انتقال ذهنی،حسن ادراک مسائل،صفای ذهن و نفوذ بصیرت که در صورت نبود این استعداد فطری،فقیه با وجود سایر شرائط اجتهاد عملاً نمی تواند به اجتهاد و استنباط احکام بپردازد.

شرائط تکمیلی

مورد اجتهاد،فاقد دلیل قطعی باشد:مجتهد نسبت به مسئله و یا واقعه مورد اجتهاد،هیچ گونه دلیل قطعی ای از نصوص قرآن،سنت و اجماع در دست نداشته باشد. (1)

1.آگاهی به موارد اختلاف فقها:مجتهد باید در کنار آشنایی به موارد اجماع،به موارد اختلاف هم آگاهی داشته باشد،تا در مسائلی که اجماع بر حکم آن صادر شده،به اجتهاد نپردازد.بنابر این،مجتهد می تواند در مسائلِ موردِ اختلاف فقها و یا در مسائلی که هنوز در باره آن حکمی صادر نشده،اقدام به اجتهاد نماید. (2)

2.آشنایی با عرف جاری:عرف یعنی آنچه در میان مردم متعارف گشته،و مورد پذیرش طبع سلیم آنان قرار گرفته،استعمال آن شایع و تکرار یافته باشد.فقیه را چه در مرحله استنباط اصل حکم و چه در تطبیق آن بر مصادیق،لازم است که به موارد عرف جاری منطقه و دیار آشنایی داشته باشد،چرا که اختلاف عرفی تأثیر زیادی در اختلاف حکم دارد.بنابر این،بر مجتهد واجب است که عرف شهر و مملکت خود را بداند،بویژه در رابطه با الفاظی که معنی و مدلول آنها از شهری به شهر دیگر به جهت اختلافات عرفی تفاوت کند. (3)

3.آشنایی با اصل براءت:اصل براءت بدین معنی است که هیچ چیزی بر ما