تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 103

ص:116

1- (1) .نمونه های از تفریع فقهی او مواردی است که ایشان تصریح می کند که نصی نیافته.
2- (2) .روضات الجنات،ج4،ص301.
3- (3) .همان،ص300.
4- (4) .المسائل التبانیات(رسائل الشریف المرتضی)ج1،ص7 تا 10.

کلامی وی را به وضوح مشاهده می کنیم؛به طوری که این مسلک(اعتماد به ادله علم آور)حتی در اندیشه های اصول شناختی نیز رسوخ نمود. (1)

یکم)مبانی اصولی سید مرتضی

اشاره

سید مرتضی نخستین فقیهی است که اصول فقه را به صورت مفصل و با تنظیم و دسته بندی بسیار جالبی عرضه کرد.وی در کتاب ارزشمند الذریعه الی اصول الشریعه مباحث اصول را در پانزده باب سامان داده است.هفت باب آن مربوط به مباحث الفاظ است.در این ابواب درباره خطابات شرعی،اقسام آنها و احکام هر یک،امر،احکام و اقسام آن،نهی،عام و خاص،انواع تخصیص،مجمل و مبین و نسخ بحث کرده است،و هشت باب را به مباحث حجت اختصاص داده است و در این ابواب درباره«اخبار و افعال معصومان،اجماع،قیاس،اجتهاد،اصل حظر یا اباحه،و اصل استصحاب»بحث کرده است.

فهرست مبانی اصولی سید در مباحث الفاظ از این قرار است:اول این که استعمال دلیل بر حقیقت است؛ (2)بر همین اساس قائل به اشتراک امر بین ندب و وجوب،مره و تکرار و فور و تراخی است.دوم این که امر مقتضی نهی از ضد نیست. (3)سوم،قضا را تابع ادا نمی داند. (4)چهار این که نهی مقتضی فساد نیست (5)و