تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 114

ص:127

1- (1) .همان،ص5.
2- (2) .همان،ص6.
3- (3) .همان،ص5.
4- (4) .شیخ در سال 385 قمری به دنیا آمد و در سال 408 قمری(23 سالگی)از خراسان به بغداد مهاجرت کرد.از زندگی او در خراسان اطلاعات زیادی در دست نیست.پنج سال نزد شیخ مفید تلمذ کرد.پس از آن به حلقه شاگردان سید مرتضی ملحق شد.سید بیش از همه بدو عنایت داشت و هر ماه دوازده دینار برای او مقرر داشته بود.پس از وفات سید مرتضی ریاست و مرجعیت بدو منتقل شد.او 24 سال زعامت شیعه را بر عهده داشت که نیمی از آن را در بغداد ماند تا این که سال 448 قمری طغرل بیک(نخستین پادشاه سلجوقی)وارد بغداد شد و آتش فتنه میان شیعه و سنی بالا گرفت.به فرمان او کتابخانه بزرگ شیعه که ابونصر شاپور بن اردشیر(وزیر بهاء الدوله بویهی)تشکیل داده بود و از غنی ترین کتابخانه های بغداد بود به آتش کشیده شد.شیخ طوسی از این کتابخانه و کتابخانه استادش سید مرتضی-که می گویند مشتمل بر هشتاد هزار کتاب بود-بهره می برد.سرانجام،آتش آن فتنه،دامان شیخ طوسی و یارانش را فرا گرفت و کتاب های او و کرسی درس او را نیز در آتش سوزاندند یا به تاراج بردند و او مجبور به هجرت به نجف اشرف شد و دوازده سال پایان عمر خود را همان جا ماند.و در سال 460 قمری در 75 سالگی دنیا را ترک گفت.نجف اشرف که پیش از آمدن شیخ،پایگاه معدود محدثان شیعه بود،پس از هجرت او حوزه ای عظیم گشت و به تدریج جایگزین حوزه بغداد گردید.او بر حسب وصیت خود،در خانه خویش مدفون شد؛خانه ای که بعدها به مسجد تبدیل شد و امروزه یکی از مهم ترین مساجد نجف اشرف است.تا حدود یک قرن پیش،هر گاه فقها به طور مطلق می گفتند«شیخ»مقصودشان شیخ طوسی بود و اگر«شیخان»می گفتند،مقصودشان شیخ مفید و شیخ طوسی بود.از اساتید شیخ،علاوه بر شیخ مفید و سید مرتضی،می توان از حسین بن غضائری و شیخ ابوالحسین نجاشی نام برد که دو شخصیت بزرگ در علم رجال و صاحب تألیف در این زمینه هستند.شاگردان او از اهل سنت،بسیار است و از شیعه تا حدود سیصد نفر را ذکر کرده اند که از جمله آنها پسرش ابوعلی،ملقب به مفید ثانی(522 ق)است.او شرحی بر کتاب النهایه پدرش نگاشت.ابوعلی فرزندی داشت به نام شیخ ابوالحسن محمد که مردی عالم و عابد و زاهد بود و پس از وفات پدر،ریاست و مرجعیت بدو منتقل شد.دختران شیخ طوسی نیز اهل فضل و عالم به فقه بودند.از دیگر شاگردان شیخ،می توان نجم الدین حلبی(447ق)،قاضی ابن براج(481ق)ابوالفتح کراجکی(449ق)را نام برد.

دست پرورده مکتب فقهی-کلامی بغداد و خود صاحب مکتب فقهی پر دامنه ای است که پس از گذشت بیش از هزار سال،باز هم آرا و اندیشه ها و نیز مبانی و منهج فقهی وی مورد توجه پژوهشگران و فقیهان است.

یکم)خدمات شیخ به فقه امامیه

-از انزوا درآوردن فقه شیعه و طرح آن در میان سایر مذاهب اسلامی؛

-استحکام و تقویت احکام فقهی مختص شیعه و پاسخ گویی به شبهات مخالفین درباره تفرد شیعه در آن احکام؛