تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 123

ص:136

1- (1) .فقه اهل بیت،ش24.
2- (2) .شیخ طوسی،عده الاصول،ج1،ص336،«تخصیص العموم بادله العقل و...صحیح».
3- (3) .همان،ص337؛«...ان ظاهر الکتاب و حقیقته یترک الی المجاز بدلیل العقل...».
4- (4) .همان،ص331؛«...علمنا بالعقل ان الله تعالی یثیب المؤمن علی طاعته...».
5- (5) .همان،ص143.

-در مسائل جدید،درصورتی که حکمشان بیان نشده باشد عقل را مرجع می داند. (1)

با این حال شیخ طوسی نیز همانند فقها و اصولیین پیش از خود از دلیل عقلی در جایگاه منبعی در کنار سایر منابع استنباط احکام یاد نکرده و بحث مستقلی را به آن اختصاص نداده است.

پنجم)حجیت خبر واحد

یکی دیگر از ویژگی های مکتب فقهی شیخ طوسی آن است که شیخ طوسی بر خلاف استادان خود،خبر واحد را حجت دانست و گفت:«هر گاه خبر واحد از طریق اصحاب امامیه و از پیامبر صلی الله علیه و آله یا یکی از ائمه علیهم السلام نقل شود و در روایت راوی آن طعنی نباشد و در نقلش سدید باشد،عمل به آن جایز است». (2)

نکته تعجب انگیز این که شیخ طوسی درست در مقابل سید مرتضی که مدعی اجماع امامیه بر انکار اخبار واحد بود،مدعی اجماع فرقه محقه بر اعتبار آن شدند و همین امر باعث گردید فقهای متأخر در صدد توجیه و جمع بین این دو ادعای اجماع برآیند. (3)او هم چنین معتقد است قراین بر صحت مضمون اخبار دلالت دارد؛نه بر صحت خود اخبار؛زیرا ممکن است اخبار جعلی باشند.سپس اشاره می کند که«هر گاه خبری از این قراین خالی باشد خبر واحد محض خواهد بود و چنین خبری در صورتی که دلیلی از کتاب و سنت و اجماع بر خلافش دلالت