تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 124

ص:137

1- (1) .همان،ج2،ص434؛«و متی حدث حادثه و لم یبین الحکم فیها فان ذلک یدل علی أنها باقیه علی حکم العقل....».
2- (2) .شیخ طوسی،عده الاصول،ج1،ص126.
3- (3) .در این زمینه به نظر می رسد شیخ انصاری در رسائل خود کامل ترین بحث را مطرح و بین این دو ادعا جمع نموده اند(رسائل،ج1،ص145 و 162).

نکند و نظر طایفه درباره آن روشن نباشد،مورد بررسی قرار می گیرد که آیا خبر دیگری معارض با آن هست یا خیر؟چنان چه معارض داشت به مرجحات رجوع می شود؛ولی اگر معارض نداشت عمل به آن واجب است؛زیرا در این صورت اجماع فقها بر نقل آن است و وقتی بر نقلش اجماع باشد و دلیلی هم بر خلافش نباشد عمل به آن قطعی می شود». (1)

ششم)آثار فقهی و اصولی شیخ

حدود پنجاه اثر در رشته های مختلف علوم اسلامی برای شیخ نام برده اند.او در فقه سنتی به روش محدثان،کتاب النهایه و در فقه تفریعی،المبسوط و در فقه تطبیقی و مقارن،کتاب الخلاف را نگاشت.کتاب النهایه تا پیش از تألیف شرائع الاسلام به قلم محقق حلی،متن درسی حوزه های شیعه بوده است.کتاب المبسوط در عصر خود،مشروح ترین کتاب فقهی شیعه بوده است که در آن،فروع همراه با استدلال های مختصر و روان بیان شده است.نگارش المبسوط تحولی عظیم در فقه شیعه رقم زد.شیخ در مقدمه این کتاب می گوید:

من همواره از سوی جماعت مخالفان شیعه و متفقهان آنها می شنیدم که فقه ما اصحاب امامیه را سبک می شمردند و شیعه را به کم بودن مسائل و فروع فقهی شان متهم می ساختند...؛البته این نشانه بی خبری آنها از مذهب ما و کمی تأمل آنها در اصول ماست.اگر آنها در اخبار و فقه ما نظر می کردند،می فهمیدند که عمده مسائلی که ذکر می کنند در اخبار ما موجود و از ناحیه ائمه ما منصوص است؛امامانی که سخن آنها چون سخن پیامبر حجت است.هر مسئله و هر فرعی که آنها در کتاب های خود افزوده اند،ریشه اش در اصول ماست؛ولی نه بر اساس قیاس ظنی،بلکه به طریقی که