تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 126

ص:139

را یک جا در بر ندارد.در میان اصحاب ما نیز جز آثار مختصر،در این زمینه چیزی نوشته نشده است. (1)

اما کتاب الخلاف از نظر ایجاز و حسن اسلوب و سلامت استدلال و ذکر اقوال همه مذاهب هنوز بی مانند است.شیخ علاوه بر نقل اقوال مختلف در این کتاب،به بررسی و موازنه علمی میان آنها پرداخته است.این کار،تکمیل کار سید مرتضی در الانتصار و شیخ مفید در الاعلام فیما اتفقت...است.

شیخ در اصول فقه،کتاب العده را نگاشت و در حدیث،دو اثر از کتب اربعه شیعه،یعنی تهذیب الاحکام و الاستبصار حاصل زحمات او است.عجیب تر آن که او در حدود 27 سالگی به نگاشتن تهذیب الاحکام اهتمام ورزید.

در رجال،از چهار کتاب اصلی این فن،سه کتاب به قلم شیخ طوسی است که عبارت اند از:الرجال که در آن حدود ده هزار از رجال به ترتیب طبقات معرفی شده اند.الفهرست در معرفی اصحاب امامیه و صاحبان اصول و کتب،و رجال کشی که اصل آن به دست ما نرسیده و تنها تلخیص شیخ طوسی از آن در اختیار ماست.این کتاب و دو کتاب الأمالی و المبسوط از ثمرات دوران اقامت شیخ در نجف اشرف است.در این دوران که شیخ از بیشتر شاگردان خود منفصل شده بود،با تألیف المبسوط در محیط آرام و خلوت نجف،کار علمی عظیمی انجام داد. (2)

نکته ها و پیام ها

1-تدوین اصول فقه

این دوره را می توان آغاز تدوین اصول فقه به صورت کتاب های جامع و