کتابخانه بالقرآن

تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 168

صفحه 168

ص:181

1- (1) .برای نمونه در مسئله پاک کردن چاه نجس،تراوح را چنین توضیح می دهد:«و کیفیه التراوح ان یستقی اثنان بدلو واحد یتجاذبانه الی ان یتعبا فاذا یستریحان الی ان یتعب القائمان فاذا تعبا قعدا و قاما هذا و استراح الآخران،هکذا»(سرائر،ج1،ص70)و نیز در مسئله مریضی که نمی تواند ایستاده نماز بخواند یا روزه بگیرد،حد مرضی را که باعث چنین حکمی گردیده،بیان می کند:«و حد المرض الذی یبیح الصلاه جالسا ما یعلمه الانسان من حال نفسه ان لایتمکن من الصلاه قائما و هو ابصر بشأنه»(همان،ص349)و در مورد روزه می فرماید:«و حد المرض الذی یجب معه الافطار اذا علم الانسان من حال نفسه انه ان صام زاد ذلک فی مرضه و اضر به و الانسان علی نفسه بصیره»(همان،ص400 و همان،ج3،ص91)کیفیت خاک مال کردن ظرف نجس(همان،ص159)کیفیت غسل میت(همان،ص96-97).
2- (2) .برای نمونه،بیع کالی به کالی را با ذکر مثال بسیار روشن چنین توضیح می دهد:«بیع الکالی بالکالی و هو بیع الدین بالدین و مثاله ان یسلم الانسان فی طعام او غیره الی وقت معلوم فاذا حل الاجل لم یجد الذی علیه ذلک طعاما فیتباعه من الذی هو له بدین الی اجل آخر...(سرائر،ج2،ص55)و نیز در تعیین ارش از مثال کمک می گیرد:«الارش و هو ما بین قیمته صحیحا و معیبا و کیفیه ذلک و بیانه أن یعتبر قیمته و یرجع بحصه ذلک من ثمنه مثاله اذا اشتری عبدا فأصاب به عیباً فان المشتری یرجع علی البایع بأرش العیب و هو ان یقال کم قیمته و لا عیب فیه؟قالوا:مأه.قلنا و کم قیمته و هذا العیب فیه قالوا:قلنا فالعیب عشر قیمته فیجب علی البایع ان یرد عشر قیمته»(همان،ص296 و ج1،ص123،ج2،ص555،553،169؛و ج3،ص454،278،262،و 506(.

مشکل تر بوده یا نیاز به محاسبه دارد؛مانند مبحث ارث و دیات و جنایات. (1)

تعریف و توضیح عناوین کتاب و ابواب

ابن ادریس غالباً در آغاز کتب و ابواب سرائر،معنای لغوی و اصطلاحی عناوین آنها را بیان می کند و گاهی نیز به نقد و بررسی تعاریف و معانی دیگر فقها می پردازد؛برای نمونه،در آغاز کتاب طهارت معنای لغوی و اصطلاحی آن را بیان نموده،سپس تک تک قیود تعریف را توضیح می دهد. (2)

پیش گیری از خلط آرای خود با دیگران

ابن ادریس در مواردی که نقل اقوال می کند و نیز در مواردی که خود نظر خاصی غیر از دیگران دارد،برای جلوگیری از خلط آرای خود با دیگران و مشخص نمودن رأی خود،به طور مکرر در سرائر عبارت«قال محمد بن ادریس»را در آغاز ذکر می کند. (3)

دو.ویژگی های محتوایی

اشاره

علاوه بر ویژگی های شکلی مربوط به شیوه نگارش،کتاب سرائر از نظر محتوا و مباحث مطرح شده نیز ویژگی هایی دارد که آن را از سایر کتب فقهی متمایز می گرداند: