تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 202

ص:215

هر چند قواعد فقهی ریشه در آیات قرآن و سخنان گهربار معصومین علیهم السلام دارد و بسیاری از آنها قواعد منصوص اند؛اما در میان شیعه،تدوین قواعد فقهی و بحث جداگانه درباره آنها عمدتاً به قرن هشتم برگشت دارد و با کتاب القواعد و الفوائد شهید اول آغاز می گردد،و پیش از شهید اول،به خصوص در میان قدمای اصحاب امامیه،قواعد فقهی به صورت غیر مدون و پراکنده در ابواب فقهی مورد استفاده قرار می گرفت.بنابراین در پاسخ سؤال اول می توان گفت که هر چند ابن ادریس به طور منظم و مدون از قواعد فقهی بحث نکرده است،در لابه لای سرائر در موارد متعدد به طور ضمنی و بدون تصریح به قاعده فقهی،از قواعد فقهی منصوص بهره جسته است.

یکم)چگونگی استفاده ابن ادریس از قواعد

در پاسخ به این سؤال که ابن ادریس چگونه از این قواعد بهره می جست،به چند نکته اشاره می کنیم:

-ابن ادریس این قواعد را عمدتاً در قالب آیات و روایات بیان می کند؛به این بیان که از طریق استدلال به آیات و روایاتی که متضمن قاعده کلی است به طور ضمنی و غیرمستقیم از قواعد فقهی بهره می برد که برای نمونه می توان به قاعده های:«نفی سبیل،احسان،نفی ضرر و تسلیط»اشاره نمود.

-گاهی نیز در مقام استدلال بر فروعات فقهی به طور مستقیم از قاعده ای فقهی کمک می گیرد؛هر چند چنین مواردی هم در محدوده قواعد منصوص اند؛برای نمونه در مورد جاریه ای که مشترک بین چند نفر است و یکی از آنها با او وطی می کند به قاعده«الحدود تدرء بالشبهات»تمسک می کند.

-در بعضی موارد ابن ادریس قواعد فقهی را از مصادیق اصول مذهب بر