تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 250

ص:263

تقسیم می گردد به آن چه تعلق به اعیان دارد و آن چه که تعلق به منافع دارد و هر یک از این دو،یا معوضه است یا غیر معوضه.معوضه متعلق به اعیان،مانند صلح و بیع و غیر معوضه اش،مانند:هبه و معوضه متعلق به منافع،مانند اجازه؛غیرمعوضه نیز متعلق به منافع،مانند عاریه. (1)

نقد و بررسی طرح محقق

تقسیم و دسته بندی که محقق برای تنظیم کتاب ها و باب های گوناگون و گسترده فقه پیشنهاد کرده در نوع خود بی نظیر و از نظر فنی نیز بسیار دقیق است و همه اصول و قواعد تقسیم را،که اهل منطق ذکر کرده اند،داراست.و تنها ایرادی که بر تقسیم محقق می شود وارد کرد،این است که اساس و ملاکی را که وی برای دسته بندی کتاب های فقهی از آن سود جسته،امروزه کاربردی ندارد؛زیرا وی به داشتن عبارت«صیغه»و نداشتن آن و نیز دو طرفی بودن عبارت«صیغه»و یک طرفی بودن آن،به عنوان اساس و ملاک تکیه کرده و به ماهیت و طبیعت کتاب ها توجهی نکرده است؛در نتیجه،بسیاری از باب ها که از جهت ماهیت و طبیعت مناسب و در یک ردیف جای می گیرند،از یک دیگر جدا شده اند و بسیاری از کتاب های غیر مناسب کنار یک دیگر قرار گرفته اند که به شهید مطهری قسمت هایی از آن اشاره دارد:

«مرحوم محقق،نیازمندی به صیغه و بی نیاز بودن از آن دو طرفینی بودن صیغه یا یک طرفی بودن آن را ملاک تقسیم و جدا کردن قسمت ها و گروه گروه شدن باب های فقهی قرار داده است؛در نتیجه نکاح و طلاق که مربوط می شوند به حقوق خانوادگی،یکی برقراری پیوند زناشوئی است و دیگری گسسته شدن آن،در دو گروه قرار گرفته اند؛فقط به دلیل این که یکی عقد است و دیگری ایقاع.هم چنین اجاره و جعاله با همه نزدیکی ذاتی و ماهوی