تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 261

ص:274

1- (1) .همان،ص28.
2- (2) .مظفر،اصول الفقه،ج1،ص275.
3- (3) .همان.

که یکی پس از انقضای دیگری تحقق پیدا کند.اصل این فکر به محقق ثانی نسبت داده شده است؛اما در کلمات علامه حلی ریشه های آن یافت می شود و هیچ بعید نیست که محقق ثانی این فکر را از علامه الهام گرفته باشد.

علامه حلی نوشته است:

امر به دو چیز به صورت مترتب بر یک دیگر و همراه بدل صحیح است.این دو امر گاه با تحریم جمع همراه است،مثل خوردن مباح و میته یا ازدواج با دو هم شأن و گاه با مباح بودن جمع،مثل وضو و تیمم و پوشش عورت با دو لباس و گاهی با استحباب جمع،مثل خصال کفاره و خصال کفاره شکستن[قسم و نذر و عهد]. (1)

هفتم)تعارض احوال الفاظ

این بحث در اصول شیعه نخستین بار از سوی علامه حلی به صورت مستقل مطرح شد و مطالب پراکنده ای از این بحث در کلمات محقق حلی نیز یافت می شود. (2)

مبانی اصول لفظیه و زیربنای استدلال های علامه،در مباحث لغوی و لفظی تعارض احوال است و هر گونه خدشه در آنها به سست شدن پایه مباحث لغوی وی منجر خواهد شد.اساساً این اصول،راه حل بر طرف کردن تعارض حالات مختلف الفاظ را بیان می کند و مستند این اصول اولویت و استحسان های عقلی است؛نه لغوی.در زیر به برخی از آنها از نظر علامه اشاره می شود:

نقل،برتر از اشتراک است؛مجاز،برتر از اشتراک است؛اضمار،برتر از اشتراک و تخصیص،برتر از اشتراک است.مجاز،اولی از نقل و اضمار،اولی از نقل،و مجاز،اولی از اضمار است،تخصیص نیز اولی از مجاز و اضمار است. (3)