تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 268

ص:281

1- (1) .رساله صلاه الجمعه،ص191.
2- (2) .الفوائد الرجالیه،ج2،ص274.
3- (3) .ریحانه الادب،ج4،ص178.

تذکره الفقهاء

پانزده جزء است که جزء آخر در 720 قمری به پایان رسیده.آقا بزرگ نوشته است:«و اما شروعه فی تألیفه فلعله کان فی حدود 710 قمری».در نسخه خطی که در کتابخانه به خط خود علامه است آمده«انه فرغ من تألیف الجزء الاول فی 24 صفر 703 ه.ق».تذکره از کتاب های استدلالی و آخرین کتاب فقهی علامه است.

دوم)آثار اصولی

اشاره

علامه مباحث اصول را در غالب کتاب های اصولی خود در سه بخش سامان داده است و آن سه بخش عبارتند از:طرق فقه،کیفیت استدلال،مستدل.

در بخش اول ابتدا انواع خطاب یعنی مباحث امر و نهی،عام و خاص،مجمل و مبین را بررسی کرده؛سپس فعل معصوم را بررسی کرده؛چون راه رسیدن به فعل از طریق خطاب است؛ازاین رو،بحث افعال،متاخر از بحث خطاب آمده است و از آن جا که این ادله تنها برای اثبات حکم نمی آید؛بلکه گاهی جهت نسخ حکم از آنها استفاده می شود؛ازاین رو،بحث بعدی را به نسخ اختصاص داده است و اجماع را چون طبق نظر بعضی نه ناسخ و نه منسوخ واقع می شود،بعد از نسخ قرار داده است و این اقوال و افعال راهی برای اثبات می خواهند و آن منحصر در خبر است؛در نتیجه بعد از این مسائل بحث خبر را مطرح کرده است.

در بخش دوم بحث تعادل و تراجیح را مطرح کرده و در بخش سوم مسائل اجتهاد و فروعات آن را بیان کرده است و در خاتمه به بررسی طرق اختلافی پرداخته است؛مانند«استحسان،قیاس و مذهب صحابی».اکنون به معرفی چند اثر مهم از آثار علامه حلی بسنده می کنیم:

-نهایه الوصول الی علم الاصول