تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 272

ص:285

1- (1) .علامه حلی،تهذیب الوصول،ص85.
2- (2) .مبادی الوصول،ص218.
3- (3) .همان،ص220-228.
4- (4) .همان،ص151.

شیعی موافق باشد،اعطا کرده است؛مثلاً او مفهوم اجتهاد (1)را بازسازی و آن را طوری معنا کرده است که امکان پذیرش آن در حوزه علوم شیعی وجود داشته باشد.

پنج.اصول کاربردی

نگاه علامه به اصول،یک نگاه ابزاری است و تا آن جا از آن بحث می کند که در اجتهاد و استنباط،کارایی داشته باشد؛ازاین رو برخی کتاب های اصولی علامه بسیار مختصرتر از الذریعه و عده الاصول است.از سوی دیگر،در مباحث اصولی تلاش علامه بر آن است که مشکلات تطبیق و کاربرد را حل کند.

او در بحث عام و خاص،برخی آیات و روایاتی را که از آنها عمومیت استفاده می شود،بیان کرده و محدوده عمومیت و شمول آنها را بر شمرده است.او می گوید:

سخن خداوند که می فرماید: لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ 2 اقتضای نفی مساوات در همه امور را ندارد؛زیرا نفی استوا اعم از نفی آن از هر وجهی و از وجه خاصی است و عام بر خاص دلالتی ندارد. (2)

شش.اصلاح روش استدلال

علامه دریافته بود که ضعف شیوه استدلال های برخی اصولیان موجب آرای سست و بی مایه ای می شود.از این رو در بخش پایانی کتاب تهذیب کیفیتِ استدلال بر یک مدعا و شیوه وارد کردن اعتراض و پاسخ گویی به اعتراض های خصم را به متعلمان اصولی آموزش داده است.

وی می نویسد:«بحث چهارم در کیفیت استدلال است.دلیل و مطلوب باید با یک دیگر متناسب باشند». (3)