تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 284

ص:297

قابلیت تغییر را دارند؛اما باید فرایند تغییر آنها را دریافت.یکی از عواملی که می تواند در تغییر و تحول احکام مؤثر باشد،عرف و عادت است.از عبارات شهید استفاده می شود که در نظر او عرف و عادت دو مفهوم مترادف و یکسانند؛ازاین رو،آنها را به جای یک دیگر به کار برده است.او در زمینه تغییر احکام،می گوید:«تغییر احکام به واسطه دگرگونی عادت ها امکان دارد؛مانند پول های رایج و وزن های متداول و نفقه زنان و نزدیکان.این گونه امور تابع عاداتی است که در آن زمان واقع شده اند». (1)

صحیح و اعم

در مباحث الفاظ،این بحث مطرح شده که آیا الفاظِ عبادات و معاملات تنها بر صحیح از آنها اطلاق می شود یا شامل فاسد هم می شود؟

ظاهراً شهید برای اولین بار این مسئله را در اصول شیعه عنوان کرده است.از نظر شهید،ماهیاتی را که شرع جعل و اختراع کرده و عقود،فقط بر صحیح اطلاق می شوند و در این حکم میان عبادات و معاملات تفاوتی نگذاشته است.شهید در این باره می نویسد:

ماهیات جعلی،همانند نماز،روزه و سایر عقود،بر فاسد اطلاق نمی شوند؛مگر حج؛زیرا در صورت فساد نیز ادامه دادن آن واجب است.پس چنان چه بر ترک نماز یا روزه قسم یاد کند،به مسمای صحت اکتفا می شود و آن عبارت است از داخل شدن در آنها؛ولی چنان چه پس از آن،نماز و روزه را فاسد و باطل کند حنثِ قسم،برطرف نمی شود و احتمال عدم آن وجود دارد؛زیرا در صورت فساد،بر آنها نماز و صوم شرعی اطلاق نمی شود. (2)