تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 290

ص:303

اجماع منقول

شهید ظاهراً اولین کسی است که اجماع منقول را مطرح کرده است.از نظر شهید،اجماع به واسطه نقلِ واحد،ثابت و دارای اعتبار است.او در این زمینه می گوید:

اجماع به واسطه خبر واحد ثابت می گردد تا زمانی که علم به خلاف آن حاصل نشود؛زیرا خبر واحد ماده قوی است؛همانند روایت آن.به تحقیق کتاب خلاف،انتصار،سرائر و غنیه بر بیشتر این مشتمل است؛در حالی که مخالف در برخی از آنها حتی از ناقل آن دیده شده است.

تجرّی

نقطه اصلی بحث در تجری آن است که آیا قطع،مطلقاً حجت است یا اساساً حجیت قطع به موردی منحصر است که قطع به خمریتش داشته است و از روی علم و عمد آن را بنوشد و بعد معلوم شود که خمر نبوده؛آیا چنین شخصی بر این گستاخی به معصیت و تجرّی عقاب می شود یا نه؟ (1)

ریشه های این بحث به نظریه های شهید اول در القواعد برمی گردد.شیخ انصاری نیز برای بحث تجری به کلام شهید اول استناد کرده است.البته روشن است که این بحث با عنوان تجرّی در کلمات شهید و دیگران مطرح نبوده؛ولی اساس چنین بحثی را می توان در آثار شهید جست و جو کرد. (2)شهید اول در این زمینه می گوید:

نیتِ معصیت تا زمانی که آن را عملی نکرده،در معصیت و مذمت مؤثر نیست و در روایات،چنین عملی مورد بخشش واقع شده است.پس اگر معصیتی را نیت کند و به آن چه که معصیت می پندارد عمل کند،بعد خلاف