تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 291

ص:304

آن معلوم شود،پس در تأثیر این نیت(در عقاب و مذمّت)اشکال و نظر است؛از آن نظر که این نیت با معصیت مصادف نبوده،بسان یک نیت صرف تلقی می شود و در نتیجه مورد مؤاخذه قرار نمی گیرد؛ولی از آن جهت که چنین عملی دلالت بر هتک حرمت و جرئت بر معصیت دارد مورد عقاب و مذمت قرار می گیرد. (1)

اقسام استصحاب

اقسام استصحاب برای اولین بار به تفصیل در کلام محقق بیان گردید؛اما شهید آن را توسعه داد و اقسام دیگری به آن افزود؛از این رو اقسام استصحاب از نظر شهید اهمیت دارد.علاوه بر این،شهید،استصحاب را جزء قواعد پنج گانه ای قرار داده است که همه احکام شرعی به آنها بازگشت می کند.او در این زمینه می گوید:قاعده سوم،قاعده یقین است و آن بنا گذاشتن بر اصل است؛یعنی استصحاب چیزی که گذشته است و آن چهار قسم دارد:

-استصحاب نفی در حکم شرعی تا زمانی که دلیل بر آن وارد شود و از آن به برائت اصلیه تعبیر می شود؛

-استصحاب حکم عموم،تا هنگامی که مخصصی وارد شود و استصحاب حکم نص،تا موقعی که ناسخی پدید آید.این مورد تنها در موردی تمام است که به صورت مستوفا از مخصص و ناسخ جست و جو شده باشد؛

-استصحاب حکمی که شرعاً ثابت شده است؛

-استصحاب حکم اجماع در محل نزاع،چنان که می گوییم:آن چه از غیر دو مجرای طبیعی انسان خارج می گردد وضو را نقض نمی کند؛زیرا پیش از این خارج شدن،اجماع بر طهارت آن قائم است و آن حکم اجماعی،استصحاب