تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 318

ص:331

-شهید اول قواعد را از یکدیگر تفکیک نکرده؛ولی تمهید القواعد شهید ثانی از این جهت،نظم ویژه ای دارد.او به خوبی،قواعد اصولی را از ادبی جدا کرده است.

-قواعدی را که شهید اول طرح کرده بر حسب ترتیب معهود ابواب اصولی،فقهی و ادبی نیست؛در حالی که این ترتیب در تمهید القواعد به شایستگی رعایت شده است.

-در القواعد،همه مباحث اصولی مطرح نشده؛در حالی که در تمهید القواعد همه مباحث اصولی به طور جامع طرح شده است.

-نکته مهم دیگر این که میزان تأثیر پذیری شهید ثانی در تمهید القواعد نسبت به شهید اول در القواعد بیشتر است و به همین میزان نوآوری شهید ثانی در تمهید کم تر از شهید در القواعد است.

-کیفیت طرح مباحث

اشاره

شهید ثانی در تمهید القواعد دو دسته قواعد را بررسی کرده است:قواعد اصولی و قواعد ادبی.او از هر نوع،صد قاعده را انتخاب کرده است و روش ویژه ای در طرح و بیان مباحث اصولی به کار بسته است که به تفصیل موارد آن ذکر می شود:

الف)هدف و انگیزه

از نظر شهید ثانی نقطه اصلی اجتهاد و استنباط،توانایی برگشت دادن فروع به اصول متناسب با آنهاست و این مهم جز با تمرین دادن و نشان دادن عملی کیفیتِ ردّ فروع به اصول و قواعد میسر نمی شود؛از این رو،هدف او از تألیف کتاب التمهید،ارائه راه های عملی برای تحصیل ملکه اجتهاد در میان طلاب حوزه های علوم دینی است. (1)