تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 319

ص:332

ب)نقش اصول و ادبیات در اجتهاد

شهید ثانی معتقد است که علوم مختلفی در زمینه سازی برای فقه و اجتهاد تأثیر دارند؛ولی در این میان اصول و ادبیات عرب،نقش بارزتری بازی می کنند؛چرا که اصول،امکان استدلال را برای اثبات فقه تأمین کرده و ادبیات عرب،راه وصول به آن است؛اما می توان نیازمندی به سایر علوم را در استنباط،با مراجعه به منابع اصیل آن،برطرف کرد.شهید درباره اهمیت این دو علم می گوید:

مهم ترین مقدمات علم فقه،علم اصول و ادبیات است؛زیرا اولی،روش و دلیل فقه است و دومی،راه و مسلک آن است و غیر از این دو علم،یا فقه بر آن متوقف نیست؛مثل علم کلام[جز آن مقداری که در تحقق ایمان،معتبر است]یا فقه بر آن متوقف است؛ولی با این حال در آنها همین مقدار که به اصول تصحیح شده مراجعه شود کافی است،مثل حدیث و لغت. (1)

ج)بیان مصادیق قواعد

شهید بر این باور است که بیان قواعد ادبی و اصولی به صورت انتزاعی و بدون ذکر مصادیق و موارد نمی تواند برای اجتهاد و استنباط،اثر کافی داشته باشد؛هر چند در جای خود شرط لازم برای اجتهاد به حساب می آیند.بر این اساس،هنگام ذکر هر قاعده،مصادیق و فروعی را نیز برای آن شمرده است.البته در این باره بنای استقصای فروع را به طور کامل نداشته،و گرنه حجم کتاب به چندین جلد می رسید.با وجود این،شیوه متعادلی را در تفریع،انتخاب کرده است. (2)