تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 366

ص:379

نوآوری های شیخ انصاری در علم اصول فقه

اشاره

شیوه معمول در مباحث اصولی پیش از شیخ،این گونه بود که اصولیان پس از مباحث الفاظ،بی هیچ ترتیب خاصی،به بحث درباره ادله احکام،مانند«کتاب،سنت و اجماع»می پرداختند و از ادله عقلیه،«استصحاب»«برائت»،«قیاس»،«استقراء»و گاه ملازمات عقلیه نیز بحث می کردند. (1)

تا زمان شیخ،در تقدم یا تأخر مباحث،به معیار و ملاکی همسان و قانونمند کم تر توجه می شد؛اما شیخ انصاری،بر پایه اصلی که خود آن را تأسیس کرد،ترتیب منطقی و انسجامی در مباحث اصول به وجود آورد که مورد توجه همه اصولیان قرار گرفت و از آن پس،مباحث اصول بر ترتیب ابتکاری وی دنبال شد.

1-الگوی جدید شیخ در تقسیم اصول

شیخ در تقسیم اصول الگوی جدیدی را طرح کرد.وی در تقسیم اصول نوشته است:«ان المکلف اذا التفت الی حکم شرعی فإما ان یحصل له الشک فیه أو القطع أو الظن؛ (2)وقتی مجتهد حکمی از شریعت را می نگرد،یا نسبت به آن شک می کند یا قطع یا ظن برایش پدید می آید».

بر همین اساس،مباحث دومین بخش از علم اصول را بدین ترتیب درآورده است:«فالکلام یقع فی مقاصد ثلاثه:الاول فی القطع،و الثانی فی الظن،و الثالث فی