تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 76

ص:89

1- (1) .ابن بابویه،المقنع،ص2.
2- (2) .اقتباس بخشی از الهدایه در الاعتقادات،ص95.
3- (3) .تاریخ فقه امامیه1،ص297-300.

حوزه فقه امامی وجود داشت که نمایندگان آن در نسل های پیاپی متکلمانی چون هشام بن حکم،یونس بن عبد الرحمن و فضل بن شاذان بودند.این جریان در مسیر حرکت خود فراز و فرودهایی داشته و در این دوره در مقابل مکتب حدیث گرای قم،قد علم کرده است.این جریان فکری در سده های چهارم و پنجم یعنی از ابن عقیل تا شیخ طوسی سه مرحله تکاملی را به ترتیب پشت سر نهاده است.در این قسمت تحولات ایجاد شده در جریان فکری اهل اجتهاد را پی می گیریم.

1-اجتهاد عقل گرا

اشاره

از میان فقیهان متعدد دو فقیه برجسته در قرن چهارم متهم به همسویی با این جریان فکری عقل گرا هستند.گزارش مختصری از اندیشه های فقهی این دو فقیه در پی می آید:

الف)ابن عقیل عمانی

اشاره

شیخ طوسی او را از متکلمان بزرگ امامیه شمرده و نجاشی ضمن اشاره به ستایش های مکرر شیخ مفید از وی،او را فقیه و متکلمی مورد وثوق شمرده است. (1)درباره دوره زندگی و زمان درگذشت او،اطلاعی به ثبت نرسیده است؛ولی از آن جا که ابن قولویه قمی(368ق)از وی اجازه روایت داشته،می توان او را قدری اقدم از ابن قولویه دانست و دوره درخشش علمی او را در نیمه اول سده چهارم هجری دانست. (2)درباره آثار علمی ابن ابی عقیل باید گفت تنها دو اثر از وی،یکی در کلام و دیگری در فقه شناخته شده است.نجاشی ضمن اشاره به