تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 87

ص:100

1- (1) .نجاشی،همان جا.
2- (2) .نجاشی،ص388.
3- (3) .علامه حلی،المختلف،180 و ابن براج،شرح،ص244.

را نیز می توان به کثرت در مباحث ابن جنید ملاحظه کرد؛ (1)اما در مواردی که مبنای امر علت تشریع حکم باشد استدلالش کمتر سلیقه ای است. (2)و (3)

2-اجتهاد معتدل

اشاره

مرحله دوم فقیهانی روی کار آمدند که جریان اجتهاد معتدل بر پایه اصول و مبانی صحیح را پایه گذاری کردند و مسیر اجتهاد متهم به عقل گرایی را به سمت اجتهاد معتدل تغییر داده و جریان فکری مقتدر بر مبنای صحیح شیعه را پایه گزاری کردند.

شیخ مفید رحمه الله بنیانگذار اجتهاد معتدل بر مبنای صحیح شیعه می باشد.راه شیخ مفید را شاگردش سید مرتضی ادامه داد و شیخ طوسی کمال بخشید.اجتهاد در این مرحله امتیازها و برجستگی های بسیاری دارد؛از جمله:

-مستدل بودن: فقیهان این دوره برای آرای فقهی خود،مبانی ویژه بیان می کرده و بر اساس آن مبانی به استدلال می پرداخته اند.

-هماهنگی با دلیل ها و اصول معتبر :آرای فقهی در این دوران،بر اصول معتبری استوار بوده و بر اساس این اصول،از کتاب و سنت،استخراج شده اند.

-استواری :ویژگی دیگر فقه این دوران،استواری و ثبات آن است و همین ویژگی سبب شده که فقه دین دیر بپاید و شاخ و برگ بگستراند.

فقیهان فراوانی در تحولات فقه و اصول شیعه و پایه گذاری اجتهاد معتدل نقش داشته اند و ما برای رعایت اختصار،سه فقیه ممتاز را که بیشترین تأثیر را در پایه گذاری مکتب فقهی معتدل بغداد از خود بر جای گذاشته اند معرفی می کنیم.