تاریخ علم اصول و فقه در شیعه صفحه 89

ص:102

رخشانی و شکوفایی فقه شیعه،وامدار تلاش های این شخصیت بی همتا و بزرگ است.شیخ مفید اولین اصولی شیعه است که برای نخستین بار تألیف جامعی در مباحث مختلف اصول عرضه کرد.شیخ مفید،در مبانی فقه و نیز در آرا و فتاوای فقهی،مرحله ویژه ای را تأسیس و بنیان نهاد و بسیار به جاست که این نوع از اجتهاد را مکتب فقهی شیخ مفید بنامیم.اکنون مباحث مربوط به این فرزانه جاوید را در سه محور ذیل پی می گیریم:

یکم)مبانی اصولی شیخ مفید

اشاره

مبانی و معیارهایی که امروزه فقیهان برای بیرون آوردن و دریافت احکام شرعی از کتاب و سنت،به آنها توجه دارند،پیش از شیخ مفید،کاربرد نداشته است.این مبانی و معیارها برای نخستین بار از سوی این فقیه فرزانه و اندیشه ور بزرگ،به کار بسته شده و رواج یافته است.اکنون،برای روشن شدن بحث،به پاره ای از آنها اشاره می کنیم:

شیخ مفید در کتاب التذکره باصول الفقه ابتدا اصول دلایل و مستندات احکام شرعیه را به سه منبع تقسیم کرده که عبارتند از:«کتاب خدا،سنت پیامبر صلی الله علیه و آله،اقوال ائمه علیهم السلام».سپس سه راه را به دست آوردن آنها معرفی کرده:عقل که راه شناخت حجیت قرآن است؛آشنایی با زبان عربی که راه دریافت معانی کلام است؛اخبار که راه به دست آوردن اقوال ائمه است. (1)

در ادامه درباره مباحث مختلف اصولی به طور مختصر بحث کرده؛مانند«مباحث اوامر،نواهی،عام و خاص و مفاهیم»؛اما آن چه را که می توان شاکله اصلی دستگاه اجتهاد شیخ مفید نام برد،دیدگاه شیخ مفید در مسائل ذیل است: