تفاوت دیه زن و مرد از دیدگاه مذاهب اسلامی صفحه 197

ص:205

جنایت خطای محض می باشد. سوم. احتمال می رود حکم پیامبر به پرداخت دیه توسط عاقله در این روایت، به دلیل فقیربودن قاتل باشد و این، با تحمّل دیه، توسط عاقله از باب مواسات دانستن آن نیز سازگار است. اما فقهای امامیه همان طور که شیخ طوسی به آن اشاره کرده است، به اجماعی بودن آن در میان فقهای امامیه استناد کرده اند؛ بنابراین، می توان گفت نظر فقهای امامیه، مطابق با واقع است.

2- مواردی که عاقله، ضامن دیه است

الف) مفهوم عاقله

عاقله مفرد است و تاء تأنیث آن به اعتبار جماعت است که در معنای آن نهفته است؛ مانند جامعه. از ماده عقل و جمع آن، عواقل است. برای عقل، هم سه معنا محتمل است:

1. به معنای بستن و محکم کردن است. صاحب جواهر می گوید:

خویشاوندان قاتل را به این جهت عاقله می گویند، زیرا آنها شترانی را که دیه مقتول بود، در جلوی درب خانه ولی مقتول می بستند.(1)

2. به معنای منع و بازداشتن است؛ زیرا خویشاوندان قاتل، با دادن دیه به اولیای مقتول، دهان آنان را بسته و از هر گونه تعرضی باز می دارند؛ بدین جهت به آنها عاقله اطلاق می شود.(2)

3. به معنای دیه است و عاقله یعنی پرداخت کننده دیه.(3)

در اصطلاح فقها، عاقله به افرادی اطلاق می شود که ضامن پرداخت خون بهای مقتول به اولیای او می باشند.