نماز معلولان بر اساس فقه شیعه صفحه 21

ص: 26

در اثر این بیماری بافت عصبی در نخاع، به ویژه نورون ها تحلیل می رود. در این بیماری نخاع نازک شده و مقداری از میلین خود را از دست می دهد.

عدم تعادل در هنگام راه رفتن به علت عدم هماهنگی حرکات دست و پا، و اشکال در صحبت کردن، حرکات تند تخم چشم (نیستاگموس) به داخل و خارج، از جمله علائم این بیماری است که به تدریج واضح تر می شوند و ممکن است خمیدگی ستون فقرات و خمی قوس کف پا افزایش یابد. حس درک موقعیت اندام ها در هوا به تدریج از بین می رود. بزرگی قلب و نامنظمی در ضربان آن ممکن است بروز نماید.(1)

گفتار دوم: قدرت

قدرت و توانایی در مقابل فقدان قدرت و ناتوانی از مفاهیم اصلی این پژوهش است. چون درصدد بررسی نماز مکلف با توجه به ناتوانی او، هستیم. نخست به توضیح معنای لغوی و اصطلاحی قدرت می پردازیم؛ و بعداً در گفتار سوم از فصل کلیات، پیرامون حد عجز و قدرت بحث خواهیم کرد.

«قَدِرَ» در لغت به معنای «ملک» دانسته شده(2) و در اصطلاح نیز به «هیئت توانایی انجام فعل» گفته می شود.(3)

و «قادر» موجودی است که فعل و ترک برای او برابر است؛ بدین معنا که اگر خواهد، می کند و اگر خواهد، نمی کند.

البته در علوم مختلف، قیودی نیز بر این معنای اضافه شده است. مثلاً در علم کلام، قید «علم» را افزوده و این طور معنی کردند: «صدور فعل از فاعل که از روی علم باشد. »(4)

اما در علم اصول فقه قدرت تقسیم به عقلی و شرعی شده است:

قدرت عقلی که «عقل مستقلاً به جهت قبح تکلیفِ عاجز، آن را معتبر می داند»؛ و اگر مکلف مثلاً توانایی و قدرت جسمی بر انجام کاری نداشت، قدرت عقلی ندارد.

قدرت شرعی که «در لسان دلیل اخذ شده به طوری که شارع آن را معتبر می داند»(5) و موجب متصف شدن تکلیف به مصلحت می شود. یعنی اگر قدرت شرعی نباشد، آن فعل مصلحت لازمه را برای واجب بودن پیدا نمی کند و واجب نمی شود. مثال معروف قدرت شرعی «استطاعت» برای حج است که اگر استطاعت و کفایت مالی و... نداشته باشد، اصلاً حج واجب نمی شود؛ چراکه فاقد چیزی است که شارع شرط کرده است.

همچنین اگر به خاطر اموری مانند منع شرعی نتواند فعلی را انجام دهد، باز هم وی فاقد قدرت