نماز معلولان بر اساس فقه شیعه صفحه 35

ص: 40

1- . مرحوم خویی در این جهت از تفاوت قدرت شرعی و عقلی می نویسند: «فارقت القدره المطلقه الشرعیه من جهه أخری، و هی أنّ الفعل قبل حصول القدره -و لو فی وقت- لا یکون له ملاک ملزم، فلو عجز و لم یتمکّن منه، لم تفت منه مصلحه، و هذا بخلاف القدره العقلیه. » (خویی، سید ابوالقاسم موسوی، الهدایه فی الأصول، ج2، ص43)
2- . خمینی، سید روح اللّه موسوی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج٢، ص25: «معنی تنجّزه قطع عذر المکلّف فی المخالفه، و عدمه کونه معذورا فیها»
3- . خمینی، سید حسن، مجموعه مقالات، ج1، ص177.

فصل اول: شرطیت قدرت در تکالیف

اشاره

اصولین قدرت را شرط «فعلیت تکلیف(1)»، «تنجیز تکلیف» یا «معذوریت از انجام تکلیف» می دانند. به عبارتی روشن تر: اینکه شخصِ عاجز، اساساً تکلیفی برای او وجود ندارد، یا تکلیف وجود دارد اما منجز نیست و یا او معذور است، مورد اتفاق همه اصولیون است.

هرچند اختلافاتی در جزئیات این بحث وجود دارد و این دیدگاه را به چند مبنا تبدیل کرده است، اما از آنجا که ثمره چندانی در موضوع این تألیف ندارد، با نگاهی به دلیل ایشان به اختصار و کوتاه بیان می شود. چراکه طبق همه مبانی شخص عاجز معذور از تکلیف نماز خواهد بود و مدعی را ثابت می کند، و صرفاً هنگام شک در وجود قدرت و عدم آن، این مبانی مستمسک خواهد بود، که در این صورت هم به شکلی دیگر تکلیف را متوجه می دانند.

قبل از بیان این مبانی، از جمله دلایل اختلاف این دو مبنا می توان گفت: مشهور معتقدند خطابات شرعیه به عدد افراد مکلفین منحل می­شود. پس هر مکلفی دارای یک خطاب و تکلیف مستقلی است.

مثلاً «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً»(2) در واقع خطابی است که متضمن صدها خطاب و وجوب مستقل به تعداد مکلفین مستطیع است و به تعداد آنها تکلیف جعل می­شود. همچنان که اگر مرکز قانون گذاری بخواهد تک تک افراد را مکلف به تکلیفی کند، تکلیف را برای تک تک آنها بیان نکرده، بلکه در قالب یک خطاب کلی بیان می­کند.

حال که خطاب متوجه تک تک مکلفین شد، باید در هر مکلفی مستقلاً انبعاث حاصل شود. کسی که قدرت دارد، این خطاب موجب انبعاث او می شود ولی در عاجز که نمی تواند منبعث شود، لغو