احکام و حقوق کودکان در اسلام برگرفته از موسوعه احکام الاطفال و ادلتها جلد 2 صفحه 326

ص:341

1- (1) لسان العرب 476:1؛ مصباح المنیر: 112؛ معجم الوسیط: 142.
2- (2) مجمع البحرین 331:1.
3- (3) «استفراغ الوسع لتحصیل الظن بالحکم الشرعی» ر. ک: رسائل، محقق کرکی 175:3؛ المقاصد العلیه فی شرح الرساله الالفیه: 47؛ القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید 56:1؛ التنقیح فی شرح العروه الوثقی 20:1.
4- (4) مجمع الأفکار و مطرح الانظار 4:5.
5- (5) ملکه صفت راسخ و پا برجایی است در نفس انسان مانند، ملکه عدالت در مقابل حالت که وصف زودگذر است.
6- (6) مجمع الفائده و البرهان 13:1؛ کفایه الاصول: 528؛ مفاتیح الاصول: 569؛ عنایه الاصول 162:6.

2- تحلیل مفهوم تقلید

تقلید در لغت از «قلاده» به معنای گردن بند به گردن انداختن است. قلّد السیف، یعنی حمایل شمشیر را بر گردن انداخت و کلمه تقلید از باب تفعیل، ضد ابتکار است، یعنی کورکورانه از پی کسی رفتن و الگو از عمل او برداشتن.(1)

اما از نظر اصطلاحی، تقلید در چند معنی به کار میرود. معنایی که در این گفتار مورد نظر میباشد عبارت است از: پیروی نمودن کسی که خود اهل خبره نیست از نظر خبرگان در فقه. شخص خبره را در این خصوص، مرجع تقلید و جمع آن را مراجع تقلید مینامند. برخی از فقها و علمای علم اصول فقه نیز آن را این گونه تعریف کرده اند: «تقلید عبارت است از عمل نمودن به قول دیگری بدون این که از او دلیل خواسته شود».(2)

توضیح اینکه چون انسان های عادی نمیتوانند به طور مستقیم از کتاب و سنّت استفاده کنند و توان دست یابی به احکام شرعی را ندارند و در هر زمان فقط عده ای معدود قدرت استنباط احکام را به دست میآورند. بنابراین مردم خواه ناخواه چاره ای جز تبعیت از نظرات و عمل به گفتار آنها را ندارند. مراجعه مردم عادی به خبرگان مذهب (مجتهدین) برای بدست آوردن حکم شرعی فقهی و عمل به آن را تقلید مینامند، به همین جهت است که تقلید در مقابل اجتهاد قرار میگیرد و بین این دو واژه رابطه تنگاتنگ و جدّی دیده میشود.

از آن چه گفته شد، روشن گردید که تقلید مربوط به مسائل فقهی عملی است و امّا در مسائل مربوط به عقاید و اصول دین مانند، شناخت خداوند متعال، توحیدو صفات او، ادلّه نبوت و امامت، و هم چنین مسائل بدیهی دین، تقلید راه ندارد و جایز نیست.

3- امکان رسیدن کودک به مرتبه اجتهاد

شاید در ابتدا این سؤال به ذهن آید که رسیدن به مرحله اجتهاد و گذراندن مقدمات آن، مانند معرفت و آگاهی به زبان و ادبیّات عرب و نیز علوم مربوط به حدیث و اصول