قاعده الزام صفحه 8

ص:11

1- (1) . حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 10، ص 187.
2- (2) . ابوالقاسم زمخشری، اساس البلاغه، ص 564.
3- (3) . محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 542.
4- (4) . فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج 6، ص 162.

در مورد لفظ - الزام، راغب نسبت به متعلق آن تقسیمی را ذکر می کند که الزام در برخی از موارد از ناحیۀ خداوند است و در برخی موارد از ناحیۀ انسان، چنین گوید:

الالزام ضربان: الزام بالتخیر من اللّه تعالی أو من انسان والزام بالحکم والأمر.(1)

در استعمالات قرآنی این لفظ نیز به معانی فوق آمده است.

شیخ طوسی قدس سره، می فرماید:

... الالزام هو الحکم علیه وقیل: أن یحکم بأن....(2)

از آن روی که کاربرد و اهمیت دانستن مفاهیم واژه ها و الفاظ و لزوم پیگری آن در جایی است که آن ها در متن آیات و روایات شریفه وارد شده باشند، بررسی جایگاه لفظ «الزام» و مقدار تأثیر قیود مقوم آن را از این جهت که آیا این لفظ، در نتایج این بحث نقشی کلیدی دارد یا تنها به عنوان مشیر و عنوان بحث قرار گرفته است را به بعد از بحث از مدارک قاعده و ذیل بحث از آیات و روایات شریفه واگذار می نماییم.

تفاوت قاعده «الزام» و قاعده «لزوم» و قاعده «التزام»

در فقه، در باب معاملات، قاعده ای دیگر به نام «لزوم» داریم که فقهاء از آن به عنوان «اصاله اللزوم» تعبیر می کنند. فرق الزام، لزوم، التزام

مفاد قاعده لزوم یا اصاله اللزوم - چنانچه مرحوم شیخ قدس سره در مکاسب مکرر به آن پرداخته اند (3)- این است که اصل اولی در هر معامله ای لزوم است و در هر معامله ای که