قاعده من ملک صفحه 11

ص:14

1- (1) . حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج 8، ص 5566.
2- (2) . قواعد جمع قاعده به معنای بنیان و پایه برای چیزی است که در بالای آن قرار دارد. (طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج 3، ص 129)
3- (3) . ر. ک: فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، ص 8.
4- (4) . تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون، ج 5، ص 1176 و 1177.

حضرت استاد تعریف اصطلاحی قاعده را چنین می نویسد:

«هی قضیه کلیه منطبقه علی جمیع جزئیاتها».(1)

بنابراین، قاعده قضیه ای است کلی که در هنگام شناسایی احکام جزئیات از آن، بر تمامی جزئیات خود منطبق می باشد.

3- قاعدۀ فقهی

از آنچه گفته شد، علی القاعده بایستی تعریف قاعدۀ فقهی روشن شود، اما با این وجود بین فقها در تعریف آن، اتفاق نظر وجود ندارد و هر کدام از تعاریف ارائه شده، به یکی از جنبه های تمایز قاعده فقهی با سایر قواعد اشاره دارد،(2) که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود. برخی از فقها در تعریف قاعده فقهی گفته اند:

«انها قواعد تقع فی طریق استفاده الاحکام الشرعیه الالهیه ولا یکون ذلک من باب الاستنباط والتوسیط بل من باب التطبیق»(3)

برخی نیز آن را چنین تعریف می کنند:

«اصول فقهیه کلیه فی نصوص موجزه دستوریه تتضمن احکاما تشریعیه عامه فی الحوادث التی تدخل تحت موضوعها».(4)

برخی از معاصرین نیز در تعریف قاعدۀ فقهی گفته اند: